Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Het is verbazend hoe veel stereotiepen nog steeds ons denken beheersen, ondanks de enorme hoeveelheid informatie, die ons ter beschikking staat. Of zouden die oceanen van informatie juist maken dat we op die zeeën verdwalen?

Indianen
Zo is het beeld, dat we hebben van de indianen in Brazilië, sterk gestereotypeerd. Ze worden meestal afgeschilderd als zielige slachtoffers van de Europese verovering van Zuid-Amerika. De Europeanen hebben ziektes gebracht, indianen wreed uitgemoord, oneerlijke handel gevoerd (goud en verfhout in ruil voor kralen en spiegeltjes) en de indianen van hun land verdreven. De Europese immigranten in Zuid-Amerika branden de regenwouden af en de indianen waren wijze wilden, die in harmonie leefden met de natuur. Dat is zo ongeveer het beeld dat we in het westen vaak van Zuid-Amerikaanse indianen hebben.

Het is allemaal gedeeltelijk waar, maar het schildert de indianen af als willoze en passieve slachtoffers. Het is een stuk genuanceerder.

Handel
De indianen waren niet gek en de ruilhandel was helemaal niet zo ongelijkwaardig. Met name ijzeren werktuigen waren voor de indianen goud waard en het duurde niet lang, voordat zij zelf smederijen begonnen, ondanks pogingen van de Europeanen om het proces van ijzer smeden geheim te houden.

Vermenging
Een vrij groot aantal indianen sloot zich aan bij de Europese kolonisten – uit vrije wil. Die indianen zagen meer ontplooiingsmogelijkheden in de Europese beschaving. Die was in vergelijking met de indiaanse veel rijker, gevarieerder en technologisch meer ontwikkeld door de culturele uitwisseling met andere volken. De indianen hadden alles zelf moeten uitvinden, omdat ze in isolement leefden en nooit volken tegen kwamen met een totaal andere cultuur.

De indianen, die zich aansloten bij de kolonisten, noemden zich al vrij snel geen indianen meer en namen Portugese namen aan. Sommigen bereikten vrij hoge posities in de koloniale hiërarchie, zoals Arariboia, stamhoofd van de temiminós indianen, die onder de naam Martim Afonso de Souza in Niteroi (RJ) een dynastie stichtte. Minder dan een eeuw later voelden zijn afstammelingen zich geen indiaan meer. DNA-onderzoek laat dan ook zien dat veel meer Brazilianen wat indiaans DNA hebben dan je zou verwachten.

Genocide
Het uitmoorden van indianen gebeurde vooral door indianen en in veel mindere mate door Europeanen. De Zuid-Amerikaanse indianen voerden al voor de komst van de Europeanen regelmatig bloedige oorlogen met andere stammen. De komst van de Europeanen maakte dat sommige stammen allianties aangingen met de kolonisten om hun traditionele vijanden aan te vallen, die zich op hun beurt soms hadden gelieerd aan andere koloniale mogendheden. Zo streden indianen aan beide zijden mee in de conflicten tussen de Fransen en de Portugezen in wat nu Rio de Janeiro is, en tussen Portugezen en Hollanders in Pernambuco. De Europeanen lieten zich niet onbetuigd in deze oorlogen, maar het gaat te ver om te zeggen dat ze genocide pleegden.

Harmonie met de natuur
Ook het beeld van de indiaan, die in harmonie leefde met de natuur klopt niet. De indianen brandden delen van het oerwoud af voor hun dorpen, landbouw (geen grote activiteit van de indianen) en voor de jacht (om dieren op te jagen). Geschat wordt dat de indianen in het Atlantisch regenwoud per persoon per jaar tweeduizend vierkante meter woud vernietigden voor hun bestaan. De enige reden waarom dat ecologisch betrekkelijk weinig schade aanrichtte, is het feit dat ze met zo weinigen waren.

Al in de zestiende eeuw vaardigden de Portugezen wetten uit om de natuur te beschermen. Koning Manuel I (1469 – 1521) verbood het kappen van fruitbomen. In 1605 kwamen er regels voor het kappen van de verfhoutbomen (pau Brasil), die Brazilië zijn naam geven. Wie veel meer kapte dan hij mocht volgens de vergunning, kon zelfs de doodstraf krijgen.

Ziektes
Het is een triest feit dat de komst van de Europeanen voor de indianen dodelijke ziektes brachten, met name griep, pokken en mazelen. Vergeten wordt echter dat de Europeanen ook nare ziektes kregen van het contact met de indianen. Dat gebeurde altijd als volken elkaar ontmoetten. Tyfus kregen de Europeanen na contact met de Turken, gele koorts kwam uit Afrika, cholera en syfilis van de indianen. Zo zijn er meer.

Alcohol en tabak
Tenslotte is het verhaal dat de Europeanen alcohol introduceerden in de Amerika’s en ook daarmee veel schade aanrichtten onder de indianen. Ook dat zet de indianen weg als willoze slachtoffers. Met even veel recht zouden we de indianen de schuld kunnen geven van de problemen veroorzaakt door roken. De indianen rookten en aan hen danken we deze ongezonde gewoonte, die nog steeds slachtoffers eist. Moeten we dat aan de indianen wijten? Nee natuurlijk, dat wijten we aan onszelf.

Europese schuld?
Een betoog als het voorgaande wordt door belangengroepen van of voor indianen vaak opgevat als een ontkenning van het leed dat de Europeanen in de koloniën hebben aangericht. Dit artikel wil absoluut geen verontschuldiging zijn van de vaak brute Europese verovering en uitbuiting van de wereld. Wel een relativering, want niemand is gebaat bij simpele goed-fout-schema’s.

Bron: Leandro Narloch Guia politicamente incorreto da história do Brasil. Overigens vat Narloch voornamelijk kennis samen, die al langer bekend is, maar niet of nauwelijks doordringt in de media en ons collectieve bewustzijn.

April 2010

Zie ook
Waar haalden ze de gore moed vandaan?!
Zagen van de ordeloosheid (film over indianen)
De indiaan die een televisie wilde: het nieuws dat we niet krijgen

Meer Brazilië