In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was de Novib uitgever van een reeks boeken uit wat toen nog de ‘derde wereld’ heette. Later werd dat ‘ontwikkelingslanden’. In die jaren zeventig en tachtig was de belangstelling voor de problemen van verre landen groter dan nu. Na de tweede wereldoorlog waren de meeste koloniën zelfstandig geworden en het heersende idee was dat die ‘derde-wereldlanden’ zo onontwikkeld waren doordat ze door het koloniale moederland waren uitgebuit. Daar zat zeker wel wat in, al kun je voor complexe problemen als armoede en onderontwikkeling meestal niet volstaan met een monocausale verklaring. Nederland kende vanuit die historie talloze landencomité’s, die zich inspanden voor ‘hun’ land.
De Novib haakte op die interesse in door het verspreiden van mappen met landeninformatie en de Derde-Sprekerserie met literatuur uit de ‘derde wereld’. Erg sterk was de landeninformatie over Kenya, die een zin bevatte, die ongeveer zo ging: “de mensen wonen in één ruimte met hun kippen en geiten, net zoals wij met onze honden”. Zo’n omkering van het perspectief kom je maar zelden tegen in verhalen over ontwikkelingslanden. Vaak blijven we onbewust toch een beetje ‘aapjes kijken’.
Daar moest de Derde-Sprekerserie verandering in brengen. Boeken over die landen geschreven door de mensen van daar. Een lovenswaardig initiatief, hoewel er ook wel stemmen zijn, die menen dat schrijvers in arme landen hun literatuur vaak maken voor de westerse markt. Daar is immers (vooralsnog) veel meer vraag naar boeken.
Daarbij zijn er wellicht ook culturele verschillen. Een medewerker van Radio Nederland Wereldomroep uit Franstalig Afrika vertelde mij ooit dat schrijvers in Franstalig Afrika altijd schrijven met de ambitie om in Parijs erkenning te krijgen. De schrijvers uit Engelstalig Afrika schrijven volgens hem vooral om in eigen land bekend te worden. Ik vermoed dat ook schrijvers in Portugeestalig Afrika zich sterk op de uitgevers in Lissabon richten.
Op mijn plank staan diverse boeken uit die Derde-Sprekerserie van de Novib. Bijvoorbeeld Verloren land (Terra morta) van Castro Soromenho, een roman uit Angola, in Nederland verschenen in 1982. Het is een boek uit 1949, toen Portugal nog de scepter zwaaide in Angola. Het gaat over een klein plaatsje in het binnenland van het koloniale Angola.
Het boek laat goed zien hoe enkele Portugezen tegenover een meerderheid van inheemse Angolezen het Portugese bewind voeren. Dat gaat gepaard met het nodige racisme en wreedheid tegenover de negers, zoals je toen nog mocht zeggen. Je leest ook hoe er ondanks de afstand tussen de kolonialen en overheersten een menging optreedt. Er zijn inheemsen, die voor het koloniale bewind werken en uiteraard zijn er seksuele contacten, wat leidt tot halfbloeden met hun eigen problematiek: ze horen vaak nergens echt meer bij.
Het is voor ons moeilijk voor te stellen hoe enkele koloniale bestuursambtenaren enorme gebieden bestuurden en daar, zo jong als ze vaak waren, alles moesten doen: wegen aanleggen, recht spreken, belasting innen en ga zo maar door. Niet dat elke bestuursambtenaar zich altijd even goed van al die taken kweet. Dat blijkt ook wel uit Verloren land, waar sommige koloniale ambtenaren niet al te veel uitvoeren en gelaten wachten op het einde van hun vier jaren op hun post.
Verloren land geeft alles bij elkaar een aardig beeld van die koloniale tijd (die in het geval van Angola nog tot 1975 zou duren) en je wilt ook wel weten wat er gebeurt met de personages in het boek, maar deze roman leest niet heel gemakkelijk. Misschien omdat de wereld, die het beschrijft, inmiddels ver van ons af ligt, misschien door de niet zo heel vlotte vertaling. Toch is het wel een aanrader voor wie meer wil weten over het niet altijd even roemrijke Portugese koloniale verleden.
Castro Soromenho, Verloren land (Terra morta), Het Wereldvenster, Bussum. Nog verkrijgbaar via onder meer Boekwinkeltjes.nl.
Blik op Portugal oktober 2011
rss