Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, West-Papua, media en meer

Diepe wildernis: de wegen

one comment

Omslag boekGrande sertão: veredas | Diepe wildernis: de wegen van João Guimarães Rosa, vertaald door August Willemsen, is een absolute klassieker uit de Braziliaanse literatuur. Het is een pil en je moet er wel even voor gaan zitten. Maar de moeite loont.

In Diepe wildernis: de wegen vertelt een oude grondbezitter van zijn leven als jagunço in het binnenland van wat nu de Braziliaanse deelstaat Minas Gerais is. Jagunços zijn leden van gewapende bendes, die (meestal in dienst van grootgrondbezitters) allerhande zakelijke, persoonlijke en politieke conflicten uitvochten. Riobaldo, de verteller, doet zijn verhaal aan een toehoorder, die notities maakt, maar in het boek niet spreekt. Riobaldo is de hele tijd aan het woord, al reageert hij soms wel op zijn toehoorder: “Wat lacht u zo’n lachje?” Daarom is het strikt genomen geen monoloog. Riobaldo praat maar en praat maar, een dikke vijfhonderd pagina’s lang zonder hoofdstukindeling. In het begin is dat even wennen.

Het leven van de voormalige bandiet doet soms denken aan de verhalen uit het Wilde Westen, die we uit Noord-Amerika kennen. Het gaat dan niet over de simpele Westernboekjes, waarin een brave en dappere sheriff de bandieten pakt, maar over dieper gravende boeken zoals bijvoorbeeld Lonesome Dove en Brokeback Mountain van Larry McMurtry, waarin de onderlinge relaties tussen mannen in gevaar, hun relatie met de overweldigende natuur en ontberingen, alsmede leven en dood een grote rol spelen. Al is Diepe wildernis: de wegen beter dan de (goede) boeken van McMurtry.

Grande sertão: veredas is een rijk boek. Om te beginnen zijn er de prachtige beschrijvingen van de ruige natuur van de sertão. Met sertão wordt meestal het binnenland van het arme noordoosten van Brazilië bedoeld, waar lange periodes van droogte voorkomen. Bij Guimarães Rosa gaat het om het dunbevolkte, half droge, savanne-achtig gebied in het noordelijke deel van de deelstaat Minas Gerais, het oosten van de staat Goiás en het zuiden van Bahía.

Daarnaast gaat Diepe wildernis: de wegen over de zin van het leven en over goed en kwaad. Het boek is dubbelzinnig over het bestaan van de duivel. Die bestaat volgens Riobaldo niet, maar … Ook de onderlinge verhoudingen tussen mannen, die de ten strijde trekken en de dood onder ogen gaan zien, komen uitvoerig ter sprake. Dood en doden. Even de liefde beleven en weer verder trekken met de jagunços. Riobaldo heeft een wat dubbelzinnige relatie met Reinaldo. Het boek zit vol van dergelijke dubbelzinnigheden, die de lezer aan het denken zetten.

“Slecht denken is makkelijk, want dit leven is een moeras. Men leeft, geloof ik, werkelijk, om zichzelf te ontwarren en van illusies te genezen.” Zo schrijft Guimarães Rosa ergens in Diepe wildernis: de wegen. Voor Guimarães Rosa is de sertão de wereld. In een interview heeft hij gezegd: “Goethe is is in de sertão geboren, evenals Dostojevski, Tolstoj, evenals Flaubert en Balzac”.

Vertaler August Willemsen ziet in zijn nawoord het boek als een “reusachtige metafoor, een allegorie van het leven op aarde, bepaald door thema’s als liefde, dood, tijd, de strijd tussen God en de duivel, tussen goed en kwaad”.

Anderen nemen het boek meer “filosofisch (vooral Heideggeriaans), anderen psychologisch (vooral Jungiaans: de sertão als onderbewustzijn)”. Weer anderen zagen paralellen met de Oud-Indische Vedaliteratuur, de Iraanse mythologie, de Zen-filosofie en het Taoïsme.

Wat mij betreft is dat allemaal veel te ver gezocht, zoals literatuurcritici en -wetenschappers vaak doen. Het geeft echter wel aan dat het een heel rijk boek is met vele lagen. Een aanrader dus, maar je moet er wel echt voor gaan zitten en je open stellen. Je leest het er niet even bij met halve aandacht, al beweert Willemsen dat je het boek ook gewoon kunt lezen als een spannende avonturenroman, het geniaalste jongensboek ooit geschreven. “Grande sertão: veredas is van een verblindende rijkdom, fascinerend en onuitputtelijk als het leven zelf.”

Meer boeken Brazilië

Written by Bert Ernste

juni 12th, 2012 at 8:13 am

One Response to 'Diepe wildernis: de wegen'

Subscribe to comments with RSS or TrackBack to 'Diepe wildernis: de wegen'.

  1. Een prikkelende recensie,doe mijn interesse opwekt.

    Laila

    12 jun 12 at 10:44

Leave a Reply