Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, West-Papua, media en meer

Heftige protesten in São Paulo. Opstand nieuwe middenklasse?

3 comments

Foto kop uilIn São Paulo zijn al dagen heftige protesten gaande tegen de verhoging van de prijzen van het openbaar vervoer en de slechte kwaliteit daarvan in Brazilië grootste stad. Ook in enkele andere steden zijn dergelijke protesten.

De politie treedt keihard op, vaak zonder aanzien des persoons, waarbij toevallige voorbijgangers soms harde klappen en veel traangas te verduren krijgen. Het excuus van de politie dat er een groep vandalen is onder de demonstranten blijkt lang niet altijd te kloppen. Zo is er een video waarop een politieagent een ruit van de eigen politieauto inslaat, waarschijnlijk om daar later de manifestanten de schuld van te geven. (Meer) Overigens is er inderdaad een groep, die forse vernielingen aanricht.

Het fotograferen of filmen door burgers van de acties van de politie leidt nogal eens tot een keiharde reactie, waarbij de mobiele telefoon wordt afgenomen of waarbij gericht wordt gevuurd met rubberen kogels op degene die staat te filmen. Ook een aantal journalisten is zwaar aangepakt door de politie. Een journalist die een flesje azijn bij zich had, werd net als aan aantal demonstranten met azijn aangehouden. Azijn helpt tegen traangas en de journalist had tijdens zijn werk al een keer de nodige traangas te verduren gehad. Het excuus van de politie: het is een onbekende vloeistof, die moet eerst geanalyseerd worden. (Video [in het Portugees])

Ik krijg niet goed hoogte van die protesten in São Paulo, ook niet via mijn vele contacten daar. De informatie is fragmentarisch en vaak tegenstrijdig. Het is wel duidelijk dat het niet alleen om de prijsverhoging in het openbaar vervoer gaat en ook niet alleen om de combinatie prijs-kwaliteit van dat openbare vervoer in São Paulo. Er lijkt een algehele onvrede achter te zitten, vooral onder jongeren. Om welke onvrede het precies gaat is minder duidelijk. Onvrede over de wijd verbreide corruptie in de politiek? Het gebrek aan perspectief? Onvrede over consumentisme? Het is niet erg helder en het onderstaande is dan ook vragenderwijs en zeker niet het laatste woord in deze.

Wie protesteren er? Als je naar de aanleiding van de prijsverhoging van het openbaar vervoer kijkt, denk je aan armere Brazilianen voor wie de gang naar het werk duurder wordt op een laag salaris (en de slechte kwaliteit van het openbaar vervoer). Dat is ook het argument dat je hoort: “het volk kan het niet betalen”. Als je de vele filmpjes en foto’s van de demonstraties op internet ziet, gemaakt met vaak dure smartphones, lijkt het echter meer de gegoede middenklasse die protesteert. Die indruk kreeg ik ook uit een blog dat beschreef hoe iemand de demonstraties op de Avenida Paulista verliet, afdaalde naar de metro en daar de trein vol met apathische en vermoeide werkers zag die op weg waren naar huis, blijkbaar zonder te weten wat er boven op straat aan de gang was. Er was een busstaking, dus de metro zat extra vol.

Het zou zo maar kunnen, maar nu begeef ik mij echt op glad ijs, dat de armere Brazilianen die nu werk hebben dank zij de economische boom in Brazilië (die afzwakt en inflatie ligt weer op de loer) nog wel tevreden zijn met hun nieuwe positie, maar dat juist de jongeren uit de sociale lagen daarboven hun ambities gefnuikt zien in een neo-liberaal uitbuitingssysteem. Zo hoorde ik van een jonge Braziliaan met een goede baan in de informatietechnologie (wel héél veel uren zonder overwerkcompensatie), die door zijn firma naar een bedrijf in de Verenigde Staten werd gestuurd voor een stage. Hij kwam terug en zei verbijsterd tegen zijn moeder: “Ma, daar behandelen ze de werknemers als mensen!”.

Volgens CNN gaat het om protesten van een intellectuele groep onder de jongeren (veel studenten), die de politiek (corruptie) nu eindelijk helemaal zat is en actie eist. Eerlijk gezegd moet ik nog zien of dat doorzet en een permanente beweging wordt. Occupy stierf ook een langzame dood (of viel in slaap), ondanks optimistische analyses.

Op internet zijn veel klachten over het harde en naar het zich laat aanzien soms zeer ongerichte politieoptreden. Waar dat precies uit voort komt is ook moeilijk te zeggen. Bekend is dat de Braziliaanse politie slecht wordt betaald en vaak slecht is opgeleid – de goeden niet te na gesproken. Wellicht is de politie nerveus vanwege de grote evenementen (op dit moment de Confederatie Cup, volgend jaar het wereldkampioenschap voetbal en in 2016 de Olympische Spelen). Duidelijk is wel dat de politie slecht onderscheid maakt tussen vreedzame en minder vreedzame protesten (vandalisme) door een kleine groep.

Ondertussen zijn er ook die in reacties op de klachten over het politieoptreden pleiten voor een terugkeer naar de dictatuur. “Toen was er tenminste orde en economische groei.” Hoe veel mensen zo denken is onduidelijk. Wel is duidelijk dat die mensen geen idee hebben van de repressie (martelingen, verdwijningen) onder het generaalsregime (1964 – 1984).

De media hadden overwegend meer belangstelling voor het gewelddadige deel van de protesten en veel minder voor de onvrede die daar achter zit en waren aanvankelijk op de hand van de politie. Naar mate het brute politieoptreden via de sociale media niet meer te ontkennen viel, was er een omslag.

Nogmaals: of het protest inderdaad voortkomt uit onvrede van (vooral) jongeren van de gegoede middenklasse is giswerk. Wie en wat de protesten in São Paulo precies aanvuurt is mij en veel van mijn contacten ter plaatse nog niet erg duidelijk.

Ondertussen verbood het gerechtshof van de deelstaat Minas Gerais elke vorm van demonstratie in de deelstaat op dagen dat daar gespeeld wordt voor de Confederatie Cup. Democratie onder druk.

Meer Brazilië

3 Responses to 'Heftige protesten in São Paulo. Opstand nieuwe middenklasse?'

Subscribe to comments with RSS or TrackBack to 'Heftige protesten in São Paulo. Opstand nieuwe middenklasse?'.

  1. Het is inderdaad heel moeilijk te duiden, denk ik. Maar alle aandacht die de media en met name de TV eraan schenkt, verhoogt volgens mij het gevoel van veel Brazilianen dat ‘er ergens niet goed zit’ in hun samenleving. Misschien is het onterecht, maar als je TV kijkt, krijg je bijna vanzelf de indruk dat er steeds meer geweld is en steeds meer maatschappelijke onvrede.
    Naar aanleiding van de zin “Hij kwam terug en zei verbijsterd tegen zijn moeder: “Ma, daar behandelen ze de werknemers als mensen!”” zou ik wel graag willen weten waaróm de spreker dat vond. In wélk opzicht voelde hij zich daar meer als mens behandeld?

    Constant Coolsma

    16 jun 13 at 01:25

  2. Hij refereerde vooral aan het als voetveeg behandeld worden. Privé-leven geldt niet voor de chef, je moet altijd klaar staan. Ondertussen maakt de chef wel opmerkingen over kleding (die keurig en schoon was, maar hij wisselde niet elke dag van pak). Brazilië is in dit opzicht nog heel hiërarchisch, vrees ik, al zal het van bedrijf tot bedrijf en sector tot sector verschillen.

    Bert Ernste

    16 jun 13 at 06:25

  3. Goed artikel Bert. Het gaat inderdaad niet meer over het verhogen van de bustarieven met R$ 0,20. Hier steekt veel meer achter. Zonder al die demonstraties had ik de laatste tijd ook al een wat ongemakkelijk gevoel. Het geweld wordt barbaarser, de corruptie gaat maar door en de rechterlijke macht slaagt er maar niet in de mensaleiros achter de tralies te krijgen, problemen met de Bolsa Familia, gezondheidszorg en onderwijs…het houdt niet op. Ik heb soms het gevoel dat Brazilië steeds verder afglijdt en dat veroorzaakt dat ongemakkelijke. Misschien toch eens tijd voor verandering volgend jaar. Het is ontzettend jammer maar misschien noodzakelijk dat dit in zo’n geweldig land als Brazilië gebeurd.

    Joop Liefaard

    18 jun 13 at 02:05

Leave a Reply