Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, jaren 1640. Gravure van een ontmoeting tussen indianen en WIC-officieren nabij Fort Ceulen in de capitania Rio Grande do Norte in de jaren veertig van de zeventiende eeuw. Gemaakt door Jan van Brosterhuyzen naar een origineel van Frans Post.

Op 20 maart 1628, zes maanden voordat Piet Hein de Spaanse zilvervloot veroverde in Cuba, vond een bijeenkomst plaats in Amsterdam tussen zes Braziliaanse [Potiguara] indianen en Kiliaen van Rensselaer, een van de bewindhebbers van de Amsterdamse Kamer van de West-Indische Compagnie (WIC). Het buitmaken van de zilvervloot is een van de meest legendarische momenten uit de overzeese Nederlandse geschiedenis geworden, maar bijna niemand weet van de ontmoeting tussen de indianen en Van Rensselaer. Deze Zuid-Amerikanen hielpen Nederland een wereldmacht te worden.

Dat lees ik in het hoofdstuk Braziliaanse indianen in de Republiek door Mark Meuwese in het boek Wereldgeschiedenis van Nederland (recensie) (interview met samensteller).

Na hun aankomst in Nederland in de herfst van 1625 werd de delegatie door de WIC opgeleid tot tolken en inlichtingenofficieren. (…) Om een nieuwe invasie deze keer wel te laten slagen was er de Heren Negentien alles aan gelegen om betrouwbare inlichtingen te verkrijgen over de bewoners en het gebied. Hiervoor waren de Potiguara onmisbaar. Na een opleiding van bijna drie jaar waren de meeste Potiguara in staat om in het Nederlands gedetailleerde informatie te geven over de geografie en de etnografische situatie van het Braziliaanse noordoosten. (…)

De WIC (West Indische Compagnie) wilde de Portugese vestigingen in Brazilië veroveren, gebruik makend van het feit dat die nu onder de Spaanse kroon vielen, waartegen de Nederlandse provincies toen vochten (Tachtigjarige Oorlog).

Het liep uiteindelijk tragisch af met de Potiguaradelegatie. Na de tweede invasie van het Braziliaanse noordoosten in 1630 werden de Potiguaratolken snel naar het bruggenhoofd in de capitania Pernambuco verscheept. Vijftien jaar lang fungeerden zij als verbindingspersonen tussen de WIC en haar indiaanse bondgenoten. Pieter Poty en Antônio Paraupaba werden door het WIC-bestuur aangesteld als leiders van de indianen uit de missiedorpen. Na de Portugese opstand in Pernambuco tegen het WIC-bestuur in 1645 verslechterde de situatie snel. In 1649 werd Poty gevangengenomen door de Portugezen. Een jaar later stierf hij onder mysterieuze omstandigheden gedurende zijn transport naar Portugal. Na de Nederlandse overgave van Brazilië in januari 1654 vluchtten grote aantallen Potiguara en andere indiaanse bondgenoten van de WIC naar Ceará. Toen de Nederlanders daar echter ook vertrokken, scheepte Antônio Paraupaba en zijn familie zich in op een WIC-schip. Antônio’s vader Caspar besloot op het laatste moment in Ceará te blijven, maar Antônio en zijn familie bereikten de Republiek in de zomer van 1654. Tweemaal probeerde Antônio de Staten-Generaal middels petities te overtuigen om militaire en humanitaire hulp te zenden aan de overgebleven indiaanse bondgenoten in Ceará. Beide keren werden de petities genegeerd door de Staten-Generaal die ernstig verdeeld waren over de kwestie Brazilië. Antônio overleed in de Republiek in 1656 als een van de eerste politieke vluchtelingen in Nederland. Na Antônio’s dood vertrokken zijn vrouw, kinderen en enkele andere Potiguaravluchtelingen naar het Caribisch gebied alwaar ze uit ons zicht zijn verdwenen.

Meer over Nederlands Brazilië: Het einde van het Nederlandse tijdperk in Brazilië (Historiek)