Voor moderne mensen is het moeilijk meer voor te stellen dat de wereld ooit grotendeels onbekend was. Het is bijna niet in te denken dat er ooit mensen de oceaan opgingen met een onbekende bestemming, of althans met het idee om langs een totaal onbekende route, langs onbekende kusten en over onbekende zeeën met alle gevaren van dien naar India te varen. De verbijstering van Europeanen, die voor het eerst een zwarte Afrikaan of indiaan zagen, of een leeuw, een olifant of iets anders totaal onbekends is voor wie opgroeide met Discovery Channel, boeken, internet en zo voort, nauwelijks meer voor te stellen.
De omgang van de Europeanen met al dat nieuwe was vaak geen mooi verhaal. De zeevarende Europese naties maakten zich schuldig aan slavernij, het kopen en verkopen van (met name) zwarte Afrikanen, die als goedkope arbeidskrachten in de nieuwe wereld op de suikerplantages van Brazilië, Suriname en het Caraïbisch gebied, of op de katoenplantages in de Verenigde Staten moesten werken. Tussen 1500 en 1850 werden naar schatting tussen de 11 en 13 miljoen mensen door Europese slavenhandelaars uit Afrika weggevoerd. (Sommige schattingen spreken van 20 miljoen.) Afrikaanse heersers werkten daar graag aan mee. Terzijde: zelfs ex-slaven in de Verenigde Staten hielden er soms slaven op na. De roman De bekende wereld (The known world) van Edward P. Jones is gebaseerd op dat gegeven. Het waren andere tijden.
In die context deze keer een boek van Bruce Chatwin: De onderkoning van Ouidah (The viceroy of Ouidah). De onderkoning van Ouidah vertelt in romanvorm het verhaal van de echt bestaand hebbende slavenhandelaar Francisco Manoel da Silva, een blanke uit het zeer arme noordoosten van Brazilië. Brazilië was van 1500 tot 1822 een Portugese kolonie, formele erkenning van die onafhankelijkheid door Portugal volgde in 1825.
Da Silva beproeft zijn geluk in West-Afrika en wordt rond 1800 de machtigste slavenhandelaar van West-Afrika in de stad Ouidah, in het Afrikaanse koninkrijk Dahomey (nu Bénin). Da Silva trouwt met een Afrikaanse vrouw en vrijt met vele andere. Zijn afstammelingen met vele kleurschakeringen komen nog steeds elk jaar bijeen om hun voorvader te eren met een requiem mis.
Wat mensen van nu zich ook moeilijk kunnen voorstellen is hoe een slavenhandelaar als Da Silva in die tijd zijn relatie met de koning van Dahomey, die de slaven leverde, en zijn relatie tot de Afrikanen in het algemeen moest bepalen. Hij wist maar weinig van de lokale gewoontes, van de lokale politiek, er waren geen geschreven wetten en de internationale normen voor handel, die er waren, werden niet noodzakelijkerwijs door de autoriteiten in Dahomey erkend. Da Silva moest dus tastend zijn weg gaan. Dat ging gepaard met voorspoed en tegenslag. Da Silva wordt op een gegeven moment zelfs gevangen genomen door de koning. Concurrenten maken inbreuk op zijn monopolie en Da Silva’s vertegenwoordigers in Brazilië doen niet wat ze beloven. Alles bijeen een spannend verhaal.
Die geschiedenis wordt uitstekend beschreven door Bruce Chatwin, het boek is uitermate boeiend. Toch blijft het ook een tikje aan de oppervlakte, want het beschrijft de opkomst en ondergang van Da Silva nogal van buiten. Chatwin dringt niet heel diep door in de zielenroerselen van de mensen uit het boek. Wellicht wilde hij dat ook niet en eerlijk is eerlijk, het is ook zonder dat een meeslepende geschiedenis, zeker als je weet dat die gebaseerd is op de werkelijkheid.
Bruce Chatwin is vooral bekend van zijn boek De gezongen aarde (The songlines), een verslag van en essay over een reis in Australië op zoek naar de essentie van de ‘songlines’, waarmee de aborigines hun verleden beleven. Een fascinerend boek, hoewel het bestaat uit losse notities die niet helemaal leiden tot een mooi, evenwichtig geheel. Chatwins boek In Patagonië is een fraai reisverslag van een reis door Zuid-Amerika. In Reis rond de aarde vindt u al deze boeken en meer in één band.
Bruce Chatwin, De onderkoning van Ouidah (The viceroy of Ouidah). Tweedehands onder meer verkrijgbaar via Boekwinkeltjes.nl en Bol.com. De film Cobra verde | Slave coast van Werner Herzog is gebaseerd op het boek. Klaus Kinski speelt daarin de hoofdrol.
De slavernij en Nederlands rol daarin komen ook naar voren in het jeugdboek Slavenhaler van Rob Ruggenberg. Daarin probeert een Hollandse jongen een Afrikaans meisje uit de slavernij te bevrijden, wat hen uiteindelijk brengt naar Nederlands Brazilië en een gemeenschap van gevluchte slaven in Brazilië. Lezenswaard!
Blik op Portugal december 2011
rss