Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Amsterdam 2013

Om in koloniale sferen te blijven na de afbeelding van gisteren op dit weblog vandaag een boek over een kunstreis in Indië door het echtpaar Poortenaar.

Jan Poortenaar was graficus, grafisch ontwerper, kunstschilder, aquarellist, tekenaar, etser, lithograaf, vervaardiger van houtsnedes, illustrator, auteur en uitgever, zo lees ik op Wikipedia.


Zijn vrouw, Geertruida van Vladeracken, was zangeres, componiste en voordrachtskunstenares. Samen reisden ze tussen 1922 en 1924 door Nederlands Indië, waarbij Jan zijn vrouw bij optredens begeleidde op de piano. Over die tijd schreven zij dit boek.


São Paulo (SP) Brazilië 2015

Op de aanplakbiljetten het portret van Lampião, een bekende bandietenleider uit het noordoosten van Brazilië. Virgulino Ferreira da Silva, bijgenaamd Lampião, was actief in de jaren ’20 en ’30 van vorige eeuw en werd een soort volksheld. Hij wordt nog steeds bezongen in de Literatura Cordel, populaire lectuur in de vorm van populaire, kleine boekjes, die verkocht werden door straatverkopers en op markten.

Lampião is na een verbeten jacht op de bandieten onthoofd, net als zijn geliefde Maria Bonita en de andere leden van de bende.

De tweede en derde foto zijn van Wikipedia.

’s Hertogenbosch 2015

Dit is een handgemaakt koorboek uit 1530 – ’31, te vinden in het Noordbrabants Museum in Den Bosch. Het is gemaakt door Petrus Alamire. Een koorboek is een groot boek met de partituren voor het koor, zodat alle koorleden het kunnen zien bij het zingen.

London (Engeland) 2015

In Fleet Street in London was ooit een grote concentratie van kranten en drukkerijen.

De pers uit die tijd werd prachtig op de hak genomen in Evelyn Waughs boek Scoop (1938), waarin door een misverstand een op het platteland wonende schrijver over de natuur naar een revolutie in een Afrikaans land wordt gezonden. Ondanks zijn totale naïviteit in internationaal nieuws behaalt hij de ‘scoop’ (nieuws dat andere media nog niet hebben) van zijn leven. Bij terugkeer gaat alle krediet naar zijn naamgenoot, waardoor de natuurschrijver zich opgelucht kan terugtrekken op het platteland. Nog steeds een geestig boek.

Utrecht 2015

Dit is de W.G. van de Hulstschool, genoemd naar de bekende hoofdonderwijzer en kinderboekenschrijver Willem Gerrit van de Hulst sr. (1879 – 1963), die er zijn hele loopbaan werkte. Sinds 1959 draagt de school zijn naam.

(Foto rechts groter door erop te klikken.)


Onlangs was ik op de Azoren, een archipel in de Atlantische Oceaan (foto’s). De lokale legende luidt dat de eilanden de bergtoppen zijn van het verloren continent Atlantis.

Ik hoorde voor het eerst van Atlantis toen ik in mijn jeugd Operatie Atlantis las, uit de serie van Bob Morane. Daarin neemt Bob Morane deel aan een onderwaterexpeditie, waarbij ze het verdronken Atlantis vinden. De Atlantiërs leven zelfs nog, onder koepels van een nieuw materiaal. Het verhaal loopt tragisch af, want ze zetten de sluizen open en Atlantis houdt alsnog op te bestaan.

Het aardige van het boekje was dat achterin enkele bladzijden gewijd waren aan de vraag wat we daadwerkelijk van Atlantis weten. Als jonge knaap las ik dat met rode oren. Het idee van een echt verzonken continent was zo mogelijk nog spannender dan het avontuur van Bob Morane.

Gelukkig kan ik u melden dat het mysterie waar Atlantis lag, is opgelost. De Azoren zijn inderdaad de toppen van het verdronken rijk. Ik vond het bewijs, toen ik een fles Azoriaanse wijn opende: op de kurk stond Atlântis. Geen twijfel mogelijk.

Meer over Atlantis


Heino (Overijssel) 2014

Nog een foto gemaakt in de beeldentuin van Museum De Fundatie in Heino (Overijssel) na die van gisteren.

Jan Bronner

Het gaat om het Hildebrand Monument van Jan Bronner. Het is oorspronkelijk gemaakt naar aanleiding van de honderdste geboortedag van Nicolaas Beets in 1914. Beets schreef onder de naam Hildebrand het bekende boek Camera Obscura, een collectie verhalen waarin hij de spot dreef met de burgerlijkheid. Lezenswaard! Het boek is hier als e-boek beschikbaar.

Jan Bronner werkte lang aan het monument. In 1948 is het eindelijk klaar. Het duurt nog tot 1962 voordat het monument op zijn plaats staat in Haarlem, waar de Camera Obscura speelt. De Franse kalksteen blijkt niet goed bestand tegen het weer en ook vandalen eisen hun tol. In 1983 wordt het monument weer verwijderd. Na restauratie zijn de beelden zonder de bijbehorende fonteinbak geplaatst in de beeldentuin van Museum de Fundatie. Twee verbrande beelden zijn vervangen door kopieën van kunststof.

Meer foto’s

Utrecht 2013

Bovenstaande gedenkplaat is te vinden in Utrecht bij de Bijlhouwersbrug op het Ledig Erf in Utrecht. Hij herdenkt het vertrek van de Fransen uit Utrecht op 28 november 1813.

Ik weet niet hoe uw geschiedenisles op school was, maar als ik voor mijzelf spreek, moet ik zeggen dat de Franse tijd, toen Nederland deel uitmaakte van het Franse rijk van Napoleon (1795 – 1813), weinig tot mij is doorgedrongen. Ik weet nog net dat een neef van keizer Napoleon hier staatshoofd was en dat we aan die tijd een aantal gebouwen* en diverse moderniseringen** te danken hebben, maar de Franse tijd staat mij desondanks niet bij als een belangwekkende periode.

Ligt dat aan mijn geschiedenisonderwijs, heb ik gewoon niet goed opgelet op school, of is het omdat we weliswaar tegen de Franse overheersing waren, maar ook profiteerden van diverse moderniseringen die de Fransen doorvoerden? Of omdat we, dat wil zeggen een deel van de Nederlanders die democratisering wilden (de Patriotten), de Fransen aanvankelijk zelf hadden uitgenodigd of in ieder geval gesteund? In mijn geheugen is het een wat onbestemde periode gebleven.

Onlangs herlas ik een boekje spelend in die tijd, dat ik in mijn jeugd moet hebben gelezen: Van Hollandse jongens in de Franse tijd door W.G. van de Hulst. Een jongensboek, waarin de zoon van een tegenstander van het Franse regime zich dapper gedraagt, terwijl zijn broer als dienstplichtige van het Franse leger de barre terugtochtocht van Napoleons leger uit Rusland mee heeft gemaakt. Met de nederlaag is Rusland zijn Napoleons dagen geteld. Nederland wordt bevrijd van de Fransen door Kozakken uit Rusland. Op het schilderij hiernaast de intocht van de Kozakken in Utrecht.

Ook in Van Hollandse jongens in de Franse tijd is men blij met het einde van de Franse overheersing, maar tevens wel tevreden met een aantal van de Franse vernieuwingen.

Terzijde: veel jeugdboeken uit die tijd waren nogal moralistisch. De keuze tussen goed en kwaad werd scherp verbeeld, al viel het me in Van Hollandse jongens in de Franse tijd wel mee.

De bevrijding van de Franse overheersing is herdacht tot aan de eerste wereldoorlog (1914). Daarna werd dat ongepast geacht.

* In Utrecht staat bijvoorbeeld het paleis van Louis Napoleon. Later werd dit de universiteitsbibliotheek, voordat deze verhuisde naar De Uithof.

** Invoering van de eerste Grondwet, het Burgerlijk Wetboek, de Burgerlijke Stand, de dienstplicht, het kadaster, achternamen, huisnummers en standaardmaten en -gewichten: de kilo, meter en liter.

Gisteren op dit weblog een monument in Madrid voor de opstand aldaar tegen de Fransen.

Meer foto’s

Utrecht 2014

Wie in de jaren vijftig en zestig opgroeide kreeg uiteraard het een en ander mee over de tweede wereldoorlog en de Duitse bezetting van Nederland. Jeugdboeken als Reis door de nacht van Anne de Vries en Van Hollandse jongens in de Duitse tijd van Aart Romijn las ik diverse malen (rechts op de foto). Uiteraard was goed en fout in dergelijke boeken erg helder en we maakten ons als jongere graag wijs dat we in de oorlog ook helden zouden zijn geweest.

Later leer je de nuances kennen, de bekende grijstinten, waar zoveel discussie over is.

Schrijver Simon Vestdijk was daar al vroeg bij met zijn Pastorale 1943, waaruit blijkt dat ook kleinzielige factoren een rol spelen bij de besluiten die mensen nemen. Iemand aan de Duitsers verraden vanwege een teleurstelling in de liefde bijvoorbeeld.

In 1960 kreeg ik op school de rechtse ‘bevrijdingsbeker’. De andere, uit 1955, verwierf ik veel later.

Zie ook ‘De oorlog weer zwart-wit willen zien is perverse nostalgie’.

De ballade van het hondenstrand (Balada da praia dos cães) van José Cardoso Pires (1925 – 1998) speelt in het Portugal van de jaren zestig, toen dictator Salazar er nog de scepter zwaaide. Nederlanders, die de bezetting van Nederland niet bewust meemaakten, kunnen zich het leven onder een onderdrukkend regime maar moeilijk voorstellen. De voortdurende angst dat de pides (leden van de geheime dienst PIDE, Polícia Internacional e de Defesa do Estado) zaten mee te luisteren, in de kroeg, op het studentenfeest en waar dan ook, was zeer beklemmend. Politieke activisten werden gemarteld of ‘verdwenen’.

Eind 1959 wilden enkele militairen, met steun uit katholieke kringen, een coup plegen tegen het regime van Salazar. Ze liepen tegen de lamp en de samenzweerders werden opgesloten in de gevangenissen van Caxias, Aljube, Trafaria e Elvas. Uit de gevangenis in Elvas wisten kapitein Almeida Santos en hospik (militaire ziekenverzorger) Jean-Jacques Valente met steun van korporaal Gil van de nationale garde te ontvluchten. Tijdens deze vlucht werd kapitein Almeida Santos vermoord. De ballade van het hondenstrand is geïnspireerd door deze vlucht.

Het boek begint met de vondst van het lijk van ene majoor Dantas. Een visser ziet een ronddwalende hond ineens zeer doelgericht achter een luchtje aangaan en vindt het stoffelijk overschot, dat al in staat van ontbinding is. Dantas wordt door de politie gezocht na zijn ontsnapping uit de militaire gevangenis van Elvas, waar hij wachtte op zijn rechtszaak op beschuldiging van opstand tegen de staat.

Hoewel de moord politieke kanten heeft, is het niet de PIDE, die de zaak krijgt toegewezen, maar de gewone politie, in de persoon van Elias Santana. De ballade van het hondenstrand volgt chefe Elias op zijn speurtocht naar wat er precies is gebeurd tussen Dantas en de kompanen van de majoor, architect Fontenova en korporaal Barroca en de minnares van de majoor, Mena, die hielp met de vlucht. Wie vermoordde de majoor? Was het een politieke moord, of een crime passionelle?

Het boek beschrijft dat proces op verschillende niveaus: het onderzoek naar de feiten – deels in de woorden van Mena, en de persoonlijkheid en het wat saaie, routineuze leven van inspecteur Elias en dat alles tegen de achtergrond van het Portugal onder Salazar met sfeervolle beschrijvingen van Lissabon.

Dat levert een zeer leesbaar boek op dat boeit door zowel de intrige als de sfeer van toen en de personages.

José Cardos Pires is ook bekend van Lissabon, een logboek (Lisboa, livro de bordo), dat ik niet heb gelezen, maar toch wil noemen. Het is geen naslagwerk voor toeristen. Die vindt Cardoso Pires “geleerden op doorreis, die de kruisweg van de monumenten afwerken om hun culturele geweten te vriend te houden”. Daar zit wel wat in.

Toch laat de schrijver niet alle monumenten links liggen. Het standbeeld van Pedro IV op de Praça Dom Pedro IV, beter bekend als Rossio, zou naar verluidt eigenlijk een beeld van keizer Maximilaan zijn, dat de Franse beeldhouwer toevallig nog had staan. Het bekende beeld van Fernando Pessoa aan een tafeltje voor café A Brasileira vindt Cardoso Pires maar niets, omdat Pessoa ook in de regen moet zitten en niet eens een glas heeft.

In een ander hoofdstuk ontleedt de schrijver de volksaard van de bewoners van Lissabon: “een haven- en fadovolk op de rug van een inschikkelijke duivel”, dat doorgaans respectvol is, maar als het gesprek onaangenaam wordt “een dun fluimpje spuugt en de spreker fijntjes de waarheid zegt”.

José Cardoso Pires
De ballade van het hondenstrand | Balada da praia dos cães
Lissabon, een logboek: stemmen, gezichtspunten en mijmeringen | Lisboa, livro de bordo

Blik op Portugal, april 2012

Meer boeken Portugal | Meer Portugal