Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Stemlokaal in São Paulo (SP) Brazilië 2018

Vandaag is de tweede ronde van de Braziliaanse presidentsverkiezingen en van deelstaatgouverneurs. Volgens de peilingen maakt de extreemrechtse kandidaat Jair Bolsonaro een grote kans president te worden, al liep zijn rivaal Fernando Haddad volgens de peilingen nog wel in.

Met Bolsonaro zou Brazilië kiezen voor een extreemrechtse president, die het generaalsbewind (1964 – 1985) en zijn martelingen toejuicht en zeer vrouwonvriendelijk, homofoob en racistisch is. Lees bijvoorbeeld: Brazilië flirt met terugkeer naar de militaire dictatuur (NRC).

De Arbeiderspartij (PT) van Fernando Haddad heeft veel van zijn immense populariteit onder president Lula en diens opvolger Dilma Rousseff verspeeld door grootscheepse corruptie (overigens ook onder andere partijen zéér wijd verbreid) en door een grote desinformatiecampagne. Zo zijn er veel Brazilianen, die menen dat de Arbeiderspartij communistisch is, terwijl Lula en Rousseff hooguit gematigde sociaaldemocraten waren. De banken verdienden nooit zoveel geld als onder het bewind van deze zogenaamd communistische partij.

Het ergste is nog dat extreemrechts met zijn homofobie, vrouwonvriendelijkheid en verering van het onderdrukkende militaire regime van 1964 – 1985 nu normaal lijkt te zijn geworden.

Voor wie Portugees leest, dit is een lange, maar erg goede samenvatting van het punt waarop Brazilië zich bevindt: Aos indecisos, aos que se anulam, aos que preferem não (El País Brasil).

Het is leuk om boeken te lezen, die zich afspelen op een plek, die je kent. Daarom kocht ik Paradise City van Joe Thomas. Het is een moordmysterie, dat zich afspeelt in de Braziliaanse metropool São Paulo.

Voor wie van detectives houdt is het een aardig verhaal, al is het boek geen topper in het genre. Voor kenners van Brazilië en São Paulo is er wel de nodige herkenning. De verschillen tussen de periferia (sloppenwijken) en de ‘gewone’ stad, de rivaliteit tussen verschillende politiekorpsen en de corruptie, die in Brazilië op alle niveaus plaats vindt, ook bij de politie.

Ietwat irritant in het boek zijn de vaak wat misplaatste Portugese woorden, die de schrijver door het boek strooit om het verhaal couleur locale te geven. Dat doet hij te vaak en ook nog eens zonder vertaling, wat voor mensen die geen Portugees spreken, waarschijnlijk vervelend leest. Heel spannend is het boek niet, al word je wel nieuwsgierig naar de afloop, die uiteindelijk een tikje vergezocht is.

Uitsluitend aanbevolen als vakantielectuur, bij voorkeur ter plaatse.

Meer boeken uit / over Brazilië

In Brazilië is president Dilma Rousseff in augustus 2016 halverwege haar tweede termijn afgezet op beschuldiging van het oppoetsen van de overheidsfinanciën door het aangaan van niet door het parlement geaccordeerde leningen.

Tegenstanders van Rousseffs afzetting stellen dat de afzetting van een democratisch gekozen president een parlementaire staatsgreep is. Het is waar dat de gronden voor de afzetting juridisch hoogst twijfelachtig zijn. Het hooggerechtshof heeft desgevraagd aangegeven dat de fiscale trucs geen juridische basis waren voor een afzettingsprocedure. Dat oordeel was echter niet bindend en er was een grote parlementaire meerderheid voor de impeachment van Rousseff. Inhoudelijk was er dus geen grond voor de afzettingsprocedure, temeer daar dit soort fiscale trucs door vele regeringen zijn gebruikt en daar nooit een probleem van werd gemaakt.

Politiek gezien kun je evenwel de afzetting van president Rousseff zien als het logische gevolg van het verliezen van parlementaire steun. De voorstanders van de impeachment stellen terecht dat de procedure formeel netjes is gevolgd. Daar komt bij dat Brazilië geen motie van wantrouwen kent, waarmee in andere landen een regering naar huis kan worden gestuurd, als deze de steun in het parlement verliest.

Ondertussen is het democratisch gezien volstrekt krom dat alleen de president is afgezet en niet haar hele regering, wat dan had moeten leiden tot nieuwe verkiezingen. Nu heeft Rousseffs vice-president Michel Temer van de PMDB het presidentschap overgenomen, ondanks het feit dat zijn partij mede verantwoordelijk was voor de ‘misdaden’ van de door de president geleide regering. Alleen president Rousseff afzetten is onlogisch, waar zij steunde op een coalitie. Rousseff won wel de presidentsverkiezingen, maar in de tegelijkertijd gehouden parlementsverkiezingen behaalde de PT slechts veertien procent van de stemmen. Een motie van wantrouwen tegen een regeringsleider leidt in de meeste democratieën tot het aftreden van de hele regering en nieuwe verkiezingen.

Corruptie
Onthutsend is ook dat de wijd verbreide corruptie in de Braziliaanse politiek, een véél groter probleem dan het oppoetsen van overheidsfinanciën, geen rol speelde bij de afzetting van Dilma Rousseff. Haar Arbeiderspartij (PT) heeft zich in vergaande mate schuldig gemaakt aan corruptie. Al onder Rousseffs populaire voorganger Luíz Inácio Lula da Silva maakte de PT zich schuldig aan een programma om stemmen te kopen, het zogenoemde mensalão schandaal. Daarna volgde de corruptie van de zogenoemde operatie autowasserij (lava jato), waarbij via corruptie verkregen gelden werden wit gewassen en partijkassen werden versterkt.

Ook hier geldt dat alle partijen van de coalitie willig meededen met die corruptie. Sterker, dergelijke praktijken maakten ook deel uit van de Braziliaanse politiek voordat de PT aan de macht kwam, al lijkt het soms dat de Arbeiderspartij deze corruptiepraktijken naar nieuwe hoogte bracht. Het kan ook zijn dat dit soort corruptie nu pas goed zichtbaar werd.

President Dilma Rousseff is tot nu toe niet in verband gebracht met corruptie, al is het moeilijk voor te stellen dat ze er niet van op de hoogte was als hoge partijfunctionaris en als president en eerder als directeur bij het staatsbedrijf Petrobras, dat een centrale rol speelde bij de corruptie van de lava jato.

In de context van deze wijd verbreide praktijken van de hele regering Rousseff is het nog vreemder dat nu alleen een president wordt weggestuurd op grond van veel mindere vergrijpen.

Uit afgeluisterde telefoongesprekken is gebleken dat diverse politici de afzettingsprocedure tegen Rousseff steunden, omdat dat corruptieonderzoeken tegen hen in de wielen zou rijden. Braziliës nieuwe president, die het stokje automatisch overnam na de afzetting van Dilma Rousseff, mag zelf acht jaar lang niet aan verkiezingen deelnemen, vanwege het schenden van verkiezingswetten. Drie door hem benoemde ministers moesten vrijwel meteen het veld ruimen vanwege verdenkingen van corruptie. In mei van dit jaar liepen er corruptieonderzoeken tegen 352 van de 594 leden (!) van het Braziliaanse parlement.

Brazilië heeft met de afzetting van president Rousseff een rechtse regering gekregen, die niet is verkozen, maar wel parlementaire steun heeft. In een land waar corruptie welig tiert en volop stemmen gekocht worden, kun je echter niet volhouden dat dat ook betekent dat hier de wil van het volk wordt gediend. Massale protesten tegen de regering Temer werden vorige week nodeloos hard neergeslagen. President Temer zelf deed op de G20-top in China de protesten af als “enkele tientallen relschoppers”. Het waren er duizenden, die na een vreedzame demonstratie hard werden aangepakt, toen de protesten al ten einde liepen. De Braziliaanse media hebben een duidelijke voorkeur voor rechts en lieten de protesten maar mondjesmaat zien.

Wat nu? Het mooie scenario: links (de arbeiderspartij PT) herpakt zich, laat corruptie achter zich en komt terug met een goed programma voor armoedebestrijding, een duurzame economie, betere bescherming van de inheemse volken en het milieu en zo voort. Rechts zweert ook de corruptie af en wordt weer rechtsstatelijk rechts, dus met respect voor wetten en regels, zoals die voor de bescherming van minderheden, mensenrechten en ga zo maar door.

Buit
Dat zie ik in Brazilië vooralsnog niet gebeuren. Rechts denkt nu de buit binnen te hebben en op de oude manier politiek te kunnen blijven bedrijven. Rechts Brazilië beschermt bijvoorbeeld liever grootgrondbezitters dan inheemse volken of het Amazonewoud en is zelfs al tijdens de toen nog tijdelijke schorsing van president Rousseff begonnen met het verminderen van sociale steun voor de armen. Hoe de val van Rousseff goed nieuws is voor de armen, zoals hier wordt beweerd zonder op de nu ontstane situatie in te gaan, is een mysterie.

De Arbeiderspartij heeft ook nog geen tekenen gegeven dat ze een einde willen maken aan hun corrupte verleden en vernieuwd en met brede steun terug willen komen in de politiek. Alternatieven zijn in de Braziliaanse politiek vooralsnog marginaal, waardoor de Braziliaanse bevolking beteuterd en protestmoe achter lijkt te blijven na enkele jaren van massale (vaak nogal ongerichte) protesten, die tot dusver in het geheel niet leidden tot politieke vernieuwing. Er wordt nog wel door duizenden geprotesteerd tegen de nieuwe regering, maar de hoop en het elan van de protesten in voorgaande jaren is eruit.

In een eerder artikel vreesde ik dat het corruptieonderzoek van de operatie autowasserij te eenzijdig gericht was op corruptie door de PT en dat er een machtsstrijd tussen twee machtsblokken achter zou kunnen zitten. Misschien was dat corruptieonderzoek niet eenzijdig, maar Brazilië heeft nu een regering van een andere politieke kleur. Of die nieuwe machthebbers het nog steeds lopende corruptieonderzoek onafhankelijk van politieke kleuren door zullen laten gaan is nu de grote vraag. De enorme loonsverhoging, die de nieuwe regering al snel na haar aantreden aan justitie beloofde, wekt geen vertrouwen.

Foto: parlementsgebouw in Brasília, 1987

Meer Brazilië

Met enige verbijstering volg ik de ontwikkelingen in Brazilië. Vandaag werden diverse panden van ex-president Luiz Ignácio Lula da Silva (foto) door de federale politie doorzocht op zoek naar bewijzen van smeergeld.

Gisteren kwam het nieuws dat de zittende president (van dezelfde partij) Dilma Rousseff volgens een senator van haar eigen partij het onderzoek naar grootschalige corruptie bij staatsoliebdrijf Petrobras en diverse bouwondernemingen heeft proberen te beïnvloeden.

Mijn verbijstering is niet omdat ik dacht dat er geen corruptie is in Brazilië en ook niet omdat ik meende dat de partij van de president en haar voorganger brandschoon is. De Braziliaanse politiek is waarlijk vergeven van kwalijke praktijken. In september 2015 waren 141 (30 procent) afgevaardigden in het lagerhuis van Brazilië en 31 senatoren (40 procent van het hogerhuis) onderwerp van onderzoek voor misdaden als corruptie, witwassen van geld, verkiezingsfraude en aanzetten tot verkrachting.

Mijn verbijstering geldt de ogenschijnlijke eenzijdigheid van het onderzoek. Die lijkt zich nu voor het overgrote deel te richten op de partij van de zittende president en haar voorganger, de Arbeiderspartij (Partido dos Trabalhadores). Opvallend: toen ex-president Lula vandaag live op televisie was om zich te verdedigen, sneed Braziliës belangrijkste omroep Globo (gelieerd aan rechts) de uitzending af, toen Lula beschuldigingen richtte aan het weekblad Época, dat onderdeel is van het Globo-concern.

Ik vrees (maar weet het niet) dat veel van de beschuldigingen gericht aan de Arbeiderspartij van de president terecht zijn, maar ik ben ook bang dat er nu een vuil machtsspel wordt gespeeld doordat justitie haar pijlen grotendeels richt op de partij van de president. Zoals sommige commentatoren zeggen: dit is niet een strijd tegen de corruptie in de Braziliaanse politiek, maar een strijd tussen twee machtsblokken. Ik kan dat niet controleren, maar het zou mij niet verbazen als straks de Arbeiderspartij in diskrediet is en er een andere regering komt, die de corruptie vrolijk voortzet. Uit de grond van mijn hart: ik hoop dat ik ongelijk krijg. Brazilië en vooral de ‘gewone’ Brazilianen verdienen beter.

Aanvulling 20 maart 2016: meer over het gevaar dat dit onderzoek naar corruptie ertoe leidt dat de president en haar partij in diskrediet raken en andere, even corrupte partijen het stokje overnemen in deze artikelen:
Brazil is engulfed by ruling class corruption — and a dangerous subversion of democracy
en
Na política, mesmo os crentes precisam ser ateus.
Lange stukken, het tweede soms wat abstract, maar zeer de moeite waard.

In São Paulo zijn al dagen heftige protesten gaande tegen de verhoging van de prijzen van het openbaar vervoer en de slechte kwaliteit daarvan in Brazilië grootste stad. Ook in enkele andere steden zijn dergelijke protesten.

De politie treedt keihard op, vaak zonder aanzien des persoons, waarbij toevallige voorbijgangers soms harde klappen en veel traangas te verduren krijgen. Het excuus van de politie dat er een groep vandalen is onder de demonstranten blijkt lang niet altijd te kloppen. Zo is er een video waarop een politieagent een ruit van de eigen politieauto inslaat, waarschijnlijk om daar later de manifestanten de schuld van te geven. (Meer) Overigens is er inderdaad een groep, die forse vernielingen aanricht.

Het fotograferen of filmen door burgers van de acties van de politie leidt nogal eens tot een keiharde reactie, waarbij de mobiele telefoon wordt afgenomen of waarbij gericht wordt gevuurd met rubberen kogels op degene die staat te filmen. Ook een aantal journalisten is zwaar aangepakt door de politie. Een journalist die een flesje azijn bij zich had, werd net als aan aantal demonstranten met azijn aangehouden. Azijn helpt tegen traangas en de journalist had tijdens zijn werk al een keer de nodige traangas te verduren gehad. Het excuus van de politie: het is een onbekende vloeistof, die moet eerst geanalyseerd worden. (Video [in het Portugees])

Ik krijg niet goed hoogte van die protesten in São Paulo, ook niet via mijn vele contacten daar. De informatie is fragmentarisch en vaak tegenstrijdig. Het is wel duidelijk dat het niet alleen om de prijsverhoging in het openbaar vervoer gaat en ook niet alleen om de combinatie prijs-kwaliteit van dat openbare vervoer in São Paulo. Er lijkt een algehele onvrede achter te zitten, vooral onder jongeren. Om welke onvrede het precies gaat is minder duidelijk. Onvrede over de wijd verbreide corruptie in de politiek? Het gebrek aan perspectief? Onvrede over consumentisme? Het is niet erg helder en het onderstaande is dan ook vragenderwijs en zeker niet het laatste woord in deze.

Wie protesteren er? Als je naar de aanleiding van de prijsverhoging van het openbaar vervoer kijkt, denk je aan armere Brazilianen voor wie de gang naar het werk duurder wordt op een laag salaris (en de slechte kwaliteit van het openbaar vervoer). Dat is ook het argument dat je hoort: “het volk kan het niet betalen”. Als je de vele filmpjes en foto’s van de demonstraties op internet ziet, gemaakt met vaak dure smartphones, lijkt het echter meer de gegoede middenklasse die protesteert. Die indruk kreeg ik ook uit een blog dat beschreef hoe iemand de demonstraties op de Avenida Paulista verliet, afdaalde naar de metro en daar de trein vol met apathische en vermoeide werkers zag die op weg waren naar huis, blijkbaar zonder te weten wat er boven op straat aan de gang was. Er was een busstaking, dus de metro zat extra vol.

Het zou zo maar kunnen, maar nu begeef ik mij echt op glad ijs, dat de armere Brazilianen die nu werk hebben dank zij de economische boom in Brazilië (die afzwakt en inflatie ligt weer op de loer) nog wel tevreden zijn met hun nieuwe positie, maar dat juist de jongeren uit de sociale lagen daarboven hun ambities gefnuikt zien in een neo-liberaal uitbuitingssysteem. Zo hoorde ik van een jonge Braziliaan met een goede baan in de informatietechnologie (wel héél veel uren zonder overwerkcompensatie), die door zijn firma naar een bedrijf in de Verenigde Staten werd gestuurd voor een stage. Hij kwam terug en zei verbijsterd tegen zijn moeder: “Ma, daar behandelen ze de werknemers als mensen!”.

Volgens CNN gaat het om protesten van een intellectuele groep onder de jongeren (veel studenten), die de politiek (corruptie) nu eindelijk helemaal zat is en actie eist. Eerlijk gezegd moet ik nog zien of dat doorzet en een permanente beweging wordt. Occupy stierf ook een langzame dood (of viel in slaap), ondanks optimistische analyses.

Op internet zijn veel klachten over het harde en naar het zich laat aanzien soms zeer ongerichte politieoptreden. Waar dat precies uit voort komt is ook moeilijk te zeggen. Bekend is dat de Braziliaanse politie slecht wordt betaald en vaak slecht is opgeleid – de goeden niet te na gesproken. Wellicht is de politie nerveus vanwege de grote evenementen (op dit moment de Confederatie Cup, volgend jaar het wereldkampioenschap voetbal en in 2016 de Olympische Spelen). Duidelijk is wel dat de politie slecht onderscheid maakt tussen vreedzame en minder vreedzame protesten (vandalisme) door een kleine groep.

Ondertussen zijn er ook die in reacties op de klachten over het politieoptreden pleiten voor een terugkeer naar de dictatuur. “Toen was er tenminste orde en economische groei.” Hoe veel mensen zo denken is onduidelijk. Wel is duidelijk dat die mensen geen idee hebben van de repressie (martelingen, verdwijningen) onder het generaalsregime (1964 – 1984).

De media hadden overwegend meer belangstelling voor het gewelddadige deel van de protesten en veel minder voor de onvrede die daar achter zit en waren aanvankelijk op de hand van de politie. Naar mate het brute politieoptreden via de sociale media niet meer te ontkennen viel, was er een omslag.

Nogmaals: of het protest inderdaad voortkomt uit onvrede van (vooral) jongeren van de gegoede middenklasse is giswerk. Wie en wat de protesten in São Paulo precies aanvuurt is mij en veel van mijn contacten ter plaatse nog niet erg duidelijk.

Ondertussen verbood het gerechtshof van de deelstaat Minas Gerais elke vorm van demonstratie in de deelstaat op dagen dat daar gespeeld wordt voor de Confederatie Cup. Democratie onder druk.

Meer Brazilië

Al geruime tijd loopt er in Brazilië een groot onderzoek naar het kopen van stemmen in het parlement onder de regering van president Luiz Inácio Lula da Silva van de Arbeiderspartij (PT). Tot nu toe wist oud-president Lula steeds buiten de verdachtmakingen te blijven, maar nu wordt er toch onderzoek gedaan naar zijn betrokkenheid. (Berichten in: Estado de São Paulo, New York Times, NRC Handelsblad.)

Inmiddels zijn al een aantal betrokkenen in het schandaal veroordeeld. Het diepgaande onderzoek naar het kopen van stemmen lijkt een ommekeer in de Braziliaanse politiek en bestuur. Corruptie is daar endemisch, maar leidde zelden tot forse maatregelen. President Collor, die in de jaren negentig van vorige eeuw aftrad, toen een afzettingsprocedure tegen hem dreigde wegens vergaande corruptie en zelfverrijking, is -hoe cynisch- inmiddels terug in de politiek als senator. Van vele andere parlementariërs en deelstaatgouverneurs en andere bestuurders is bekend of wordt sterk vermoed dat zij zichzelf illegaal verrijkten, maar onderzoeken eindigden meestal ‘in pizza’, zoals ze in Brazilië zeggen: ze liepen op niets uit. Meer.

Is oud-president Lula schuldig? Wist hij van het kopen van stemmen? Of Lula’s betrokkenheid ooit bewezen wordt is een open vraag, maar het is vrijwel niet voor te stellen dat hij niets wist van het uitgebreide omkoopschema.

Was hij echt niet op de hoogte? Dan moet de conclusie zijn dat hij een waardeloze leider was, die niet wist wat er in zijn regering speelde.

Het is een grote stap voorwaarts dat in Brazilië nu echt werk wordt gemaakt van corruptiebestrijding. Het is misschien niet helemaal eerlijk dat de meeste aandacht daarbij nu naar de Arbeiderspartij gaat, aangezien er ook onder vorige regeringen corruptie was. Men moet echter ergens beginnen.

Romário de Souza Fária (foto Agência Senado via Wikipedia), de bekende Braziliaanse voetballer bekend van onder meer PSV en FC Barcelona, is tegenwoordig lid van het Braziliaanse parlement. Hij neemt zich geen blad voor de mond en heeft fundamentele kritiek op de Braziliaanse politiek en op het komende wereldkampioenschap voetbal. Van die kritiek komt maar weinig door in Nederland, want we willen de droom van het WK voetbal wel intact houden. Romário beschouwt het WK voetbal in Brazilië als een feest voor de corruptie.

Hier een paar vertaalde stukjes uit een interview dat hij een paar maanden geleden gaf. Het interview op het blog van betrokken journalist is helaas in mindere layout.

“Brazilië houdt pas op een achterlijk land te zijn, als het land het onderwijs op een hoger plan tilt. Onderwijzers vormen een van de slechtst betaalde klassen en is de belangrijkste. (…) Er is geen interesse om de Braziliaanse bevolking minder onwetend te maken. Er zijn mensen, die daarvan profiteren.”

“De begrote kosten voor de Panamerikaanse Spelen (PAN) van Rio waren maximaal R$ 400 miljoen (ongeveer € 175 miljoen). Het werden er R$ 3,5 miljard (ongeveer € 1,5 miljard).” Romário bekent dat hij enkele appartementen in het atletendorp van de PAN heeft gekocht en dat hij er goed aan heeft gedaan die weer te verkopen, want de appartementencomplexen voor de atleten zijn gebouwd op een moeras en verzakken.

“Iemand heeft veel geld verdiend met de Panamerikaanse Spelen in Rio. De onwetendheid van het volk laat deze schaamteloze mensen met rust. De bevolking weet niet welke macht het heeft. Daarom verdedig ik de onderwijzers. (…) Waarom zouden de machtigen willen dat de bevolking bewust wordt? De Panamerikaanse Spelen van Rio hebben vier keer zo veel gekost als die van Mexico. Ze hebben niets nagelaten en niemand doet zijn mond open om te klagen. Als de PAN zo was, zal het WK voetbal in Brazilië een feest zijn voor de corrupten.”

Volgens Romário zullen zeven van de twaalf stadions, die ge- en verbouwd worden voor het WK, daarna geen nut meer hebben. Hij verbaast zich erover dat Brazilië het WK in twaalf stadions speelt en niet in de gebruikelijke acht. “Wie profiteert van de bouw van zoveel stadions, waar maar drie wedstrijden van het WK worden gespeeld?”

Romário is verder kritisch over de wereldvoetbalbond Fifa, die volgens hem tussen de € 1,3 en 1,7 miljard winst zal maken, maar geen cent in Brazilië investeert. Tien procent van dat bedrag zou het onderwijs in Brazilië veel goed doen, zegt hij. Ook begrijpt Romário niet waarom de belastingbetaler het stadion voor de openingswedstrijd in São Paulo (‘Itaqueirão’) moet betalen (kosten ruim 400 miljoen Euro), waar dat stadion na het WK aan voetbalclub Corinthians wordt overgedragen. Het feit dat gewone Brazilianen de entree van de wedstrijden van het WK niet zullen kunnen betalen is Romário een doorn in het oog. “Het WK is voor de elite.”

Meer Brazilië

Topambtenaren speelden onder een hoedje met rederij Doeksen om het monopolie op de veerdiensten naar Vlieland en Terschelling van die rederij in stand te houden. Een concurrent werd geweerd, de prijzen bleven kunstmatig hoog. Dit blijkt uit vertrouwelijke e-mail, die door een klokkenluider naar buiten is gebracht.

Voorspelling: er vallen geen ontslagen, de topambtenaren blijven zitten, terwijl het natuurlijk gewoon corruptie is: machtsmisbruik om iemand te bevoordelen. Of er omkoping bij kwam kijken, is op dit moment niet bekend, maar maakt voor het machtsmisbruik niet uit.

Nog een voorspelling: als bekend wordt wie de klokkenluider is, krijgt deze het moeilijk. Zie hoe het ministerie van defensie klokkenluider Spijkers het leven zuur maakte (er werd onder meer een medisch rapport vervalst) en hoe klokkenluider Bos (bouwfraude) werd behandeld. Klokkenluiders verdienen een medaille, maar in Nederland zijn ze nauwelijks beschermd.

Meer Nederland

Brazilië is hard op weg om een economische grootmacht te worden. De economische groei is hoog, zij het niet op het niveau van China, en de Braziliaanse middenklasse groeit als kool. Ook op het wereldtoneel speelt Brazilië een steeds belangrijkere rol. Brazilië is onder meer kandidaat voor een permanente zetel in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.

Niet alles in Brazilië groeit mee met die vooruitgang. Het rechtssysteem moet nodig gemoderniseerd, want veel bedrijven aarzelen om in Brazilië te investeren, vanwege de juridische rompslomp. Het is buitengewoon moeilijk om je recht te halen, als je partners zich niet aan hun contracten houden. Het onderwijssysteem is ook hard aan vernieuwing toe, net als het belastingsysteem en de gezondheidszorg. Verder is er corruptie op alle niveaus en de besteding van belastinggelden is vaak niet doelmatig.

In een van Braziliës deelstaten, ik meen São Paulo, stonden een aantal fonkelnieuwe schoolbussen al maanden niets te doen op een parkeerplaats. De schoolbussen, waarmee kinderen ondertussen naar school gingen, waren oud en slecht, maar noodgedwongen nog steeds in bedrijf, als ze niet met panne in de garage stonden. Desgevraagd lichtten de autoriteiten toe dat de nieuwe bussen in gebruik genomen zouden worden, zodra de burgemeester een gaatje in zijn agenda had voor de officiële, feestelijke ingebruikstelling.

In de hoofdstad Brasília staat sinds twee jaar fonkelnieuwe bibliotheek, die iets van achttien miljoen Euro heeft gekost, met ruim honderdduizend boeken, die het publiek niet mag inzien en niet mag lenen. Er ging administratief iets mis met de aanschaf van de veiligheidssensoren, waarna het geld is teruggestort op de rekening van de centrale overheid. Dat is in die twee jaar simpelweg niet opgelost. De bibliotheek is overigens wel een succes als centrum voor culturele activiteiten.

Corruptie
Corruptie komt ook nog veel voor, op alle niveaus van het openbaar bestuur. Het meest gebruikelijk is dat bedrijven bij de overheid veel te hoge rekeningen indienen met (ruim betaald) medeweten en goedkeuring van de nodige politici en ambtenaren. (Terzijde: in Het Verenigd Koninkrijk kunnen ze er ook wat van.) Leden van de regering van het Federale District Brasília (waar de hoofdstad ligt), zijn vorig jaar met een verborgen camera betrapt op het innen van dikke pakken baar geld. Deze stopten ze onder meer in de sokken en de onderbroek. Onthutsende beelden.

In de media spreekt men schande van de corruptie, maar het leidt zelden tot protesten. In Brasília was dat heel even anders, omdat studenten daar een aantal dagen protesteerden, maar de meeste Brazilianen halen de schouders op en lijken te denken “als ik de kans kreeg, deed ik het ook”.

Ook president Luiz Inácio Lula da Silva (foto) van de Arbeiderspartij PT, die in januari na twee ambtstermijnen aftrad, deed tijdens zijn regeerperiode nogal laconiek over het grote omkoopschandaal dat er onder zijn bewind plaats vond in het Braziliaanse parlement. Daar werd zes jaar geleden een systeem ontdekt, waarmee stemmen gekocht werden tegen forse maandbedragen voor de parlementariërs, die hun stem verkochten. Dat gaf het schandaal de naam mensalão (groot maandbedrag).

Even was iedereen verontwaardigd en president Lula zei dat de politiek zich diende te excuseren. Dat ebde echter snel weg en zowel president Lula als andere politieke leiders begonnen het schandaal te ontkennen of in ieder geval te doen alsof het niet zo veel voorstelde. President Lula bleef uiterst populair en had geen enkele moeite om zijn opvolger Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij PT verkozen te krijgen.

Het schandaal van de mensalão was evenwel enorm groot, zo blijkt nu uit het eindverslag van de Federale Politie, dat door het blad Época is gepubliceerd. Het is veelzeggend dat president Lula weg kwam met het bagatelliseren van de corruptie. Met dit rapport in de hand, kan men het schandaal niet meer ontkennen. Wie maalt evenwel nog om corruptie van zes jaar geleden? De Brazilianen zijn eigenlijk niet anders gewend.

De vervolging van corruptie, die na een schandaal natuurlijk netjes begint, loopt in Brazilië vaak op niets uit. “Eindigt in pizza”, zeggen ze dan in Brazilië. Op het gebied van de corruptiebestrijding heeft Brazilië nog heel veel te doen.

Meer Brazilië

In Brazilië zijn aanstaande zondag presidentsverkiezingen. President Lula is na twee ambtsperiodes niet herkiesbaar. Wie de balans opmaakt van acht jaar regering Lula, komt tot een gemengd beeld.

Economisch gezien is Brazilië sterk gegroeid onder Lula. Grote aantallen Brazilianen zijn vanuit de onderklasse toegetreden tot de middenklasse en hebben nu een goed inkomen, huisvesting en een auto. Dat was zeker ten dele te danken aan de regering Lula, die een (niet zo links) economisch beleid voerde, gericht op stabiliteit. Ook de sociale programma’s van de Arbeiderspartij, zoals de Bolsa Família droegen bij aan de armoedebestrijding.

Wat uitbleef waren de zeer noodzakelijke hervormingen van het onderwijs, de gezondheidszorg en het (groot)grondbezit. Sommige commentatoren zeggen dat president Lula zijn populariteit beter had moeten uitbuiten om ook op deze terreinen vooruitgang te boeken, maar de harde werkelijkheid was dat Lula’s partij maar een kleine minderheid in het parlement had. Voor elke maatregel moesten coalities gesloten worden, wat in Brazilië gepaard gaat met het vergeven van baantjes en regelrechte omkoping. Ook Lula’s arbeiderspartij maakte zich daar volop aan schuldig, ondanks haar ethische houding in de oppositie. Veel Brazilianen vinden dat normaal: “nu is het onze beurt!”.

Opvallend is dat ook in Brazilië een fel revanchisme leeft in de stijl van aanhangers van Fortuyn en Wilders, die menen (wellicht terecht) dat de elites hen niet vertegenwoordigen. Ook in Brazilië heerst er een sterk wij/zij-gevoel, niet tussen buitenlanders en autochtonen, maar tussen (voormalige) armen en (in hun ogen) rijken. Zorgwekkend.

Alles bij elkaar is het Brazilië tijdens het bewind van president Lula economisch zo goed gegaan dat de verwachting is dat de kandidaat van de Arbeiderspartij, Dilma Rousseff, zondag (of in de tweede ronde) de presidentsverkiezing zal winnen. Zal zij wel de structurele hervormingen willen en durven aanpakken?

Uitgebreide balans regering Lula

September 2010

Meer Brazilië