Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Diverse organisaties, zoals bijvoorbeeld de ANWB en Ohra, en verschillende banken, waaronder de ‘ethische’ ASN en Triodos, werken voor hun creditcards nog steeds met ‘kredietcowboy’ ICS (International Card Services), ondanks het feit dat deze bij herhaling is betrapt op het verstrekken van onverantwoorde leningen. ICS verzaakte meerdere malen, ook na belofte van verbetering, haar zogenoemde zorgplicht en verdiende daarmee geld over de ruggen van mensen met te hoge schulden.

De ASN Bank, die prat gaat op haar ethische beleid, zal de samenwerking met ICS niet herzien, ondanks de recidive van de kredietverstrekker. Desgevraagd komt de bank met een gladde en uiteindelijk weinig zeggende reactie:

“International Card Services (ICS) is voortgekomen uit de Nederlandse activiteiten van de Bank of America, de eerste bank ter wereld die een creditcard uitgaf. Toen deze bank zich terugtrok uit de Nederlandse markt, werd de creditcarddivisie in Nederland verkocht aan de VSB Bank. Deze fuseerde in 1990 met AMEV en AG Group tot Fortis. ICS is tegenwoordig een zelfstandige dochtermaatschappij van ABN AMRO Bank (Nederland) NV. ICS is marktleider in het uitgeven van creditcards in Nederland.

ICS is onderzocht op het duurzaamheidsbeleid van de ASN Bank voor leveranciers. Dat wil zeggen dat wij het produkt zelf toetsen en de leverancier. Voor produkten die wij afnemen volgen we dus een vergelijkbare route als voor onze investeringen. Voor beide geldt wel dat er een grens is ten aanzien van de verantwoordelijkheidssfeer waar we rekening mee houden. Voor produkten kijken we daarvoor naar de specifieke produktketen, voor investeringen naar alle produktketens waar een bedrijf actief is.”

De eerste alinea heeft helemaal niets te maken met de vraag of de bank iets gaat doen aan het feit dat haar partner ICS recidivist is voor wat betreft het verlenen van te hoge leningen. De ASN Bank had net zo goed kunnen vertellen dat Columbus Amerika ontdekte.

De tweede alinea is algemene pr-praat en geen rechtstreeks antwoord op de vraag of de ASN Bank voor haar creditcard met kredietcowboy ICS blijft werken, al laat het antwoord zich raden. Hoe durven bedrijven hun klanten af te schepen met dit soort pr-antwoorden?!

Pas in tweede instantie laat de ASN Bank weten: “Zoals eerder aangegeven is ook ICS onderzocht op het duurzaamheidsbeleid zoals wij dit hanteren. ASN Bank ziet op dit moment geen reden om naar een andere Creditcard dienstverlener over te stappen en is in gesprek met ICS over de wijze van bedrijfsvoering.”

Kortom: het maatschappelijk verantwoord ondernemen en de ethiek van onder meer de ASN Bank, Triodos Bank, Ohra en ANWB stellen minder voor dan de fraaie pr-praat ons wil doen geloven. Recidive bij het niet nakomen van de zorgplicht door creditcardmaatschappij ICS is geen bezwaar.

Voetnoot: een probleem is dat in Nederland ICS naast enkele grote banken vrijwel de enige andere aanbieder van creditcards is. Wie geen rekening bij een van die grote banken wil, heeft weinig keus.

In Nederland lopen discussies over journalistieke mores volgens een vast patroon. Er wordt een misstand in de journalistiek geconstateerd, bijvoorbeeld het interviewen van een minderjarige overlevende van een vliegramp of het inhoudsloze van ‘afzeikjournalistiek’ en vervolgens probeert iemand iets te bedenken om zo’n misstand te bestrijden.

Voor rampenjournalistiek is al herhaaldelijk opgeroepen om te komen tot een gedragscode. Vanwege ‘afzeikjournalistiek’ deed Naema Tahir in het programma Buitenhof het voorstel om te komen tot een vorm van toezicht en Hans Roodenburg pleitte voor een boycot.

Dergelijke voorstellen leidden vrijwel altijd tot ongenuanceerde pavlovreacties van mediamensen en anderen: “censuur!”, “persbreidel!” of bijvoorbeeld “Fatsoenskloof? Afzeik-tv? Accepteer dat treiteren vorm van journalistiek is”. Pardon?

Dergelijke defensieve reacties staan een serieuze discussie over kwaliteitscriteria in de journalistiek in de weg. Wat maakt journalisten zo verschillend van -zeg- artsen, advocaten, financiële tussenpersonen, bankiers, of mensen in het onderwijs, waarvan vrijwel iedereen vindt dat die gecertificeerd en gediplomeerd moeten zijn, onder een toezichthoudend orgaan moeten vallen en zich aan duidelijke gedragscodes moeten houden?

Natuurlijk, aan elke vorm van toezicht / gedragscode / certificering zitten haken en ogen. Dat geldt zeker ook op het terrein van de media, die een hoge mate van onafhankelijkheid en kritisch gehalte dienen te hebben.

Genoemde pavlovreacties slaan echter elke discussie over toezicht / gedragscode / certificering van de (serieuze) journalistiek dood, nog voordat er iets is uitgewerkt. Dat heeft tot gevolg dat de misstanden in de media, en de non-journalistiek waar we nu vaak mee te maken hebben blijven voortbestaan. Door bijna alles in de media onder de noemer van journalistieke vrijheid te brengen verpesten de beunhazen het voor de echte professionals en krijgt de burger steeds minder respect voor ‘de’ journalistiek.

Het zou goed zijn om eerst eens naar een goed uitgewerkt voorstel voor toezicht / gedragscode / certificering van de kwaliteitspers te kijken, alvorens “censuur!” en “persbreidel” te roepen. Bestudeer zo’n voorstel, inventariseer de voor- en nadelen (zullen er zijn) van een professioneel ingekaderde journalistiek, weeg die af tegen de grote nadelen en voordelen (zijn er ook?) van een niet ingekaderde en veel te breed gedefinieerde journalistiek met de uitwassen, zoals we nu hebben. Oordeel dan pas en niet op voorhand.

Een serieus beroep als journalist verdient een steviger basis dan “wij journalisten weten wel wat we doen”. We zien het dagelijks: dat valt vies tegen.

Zie ook De absurde mediacratie verklaard.

Meer mediacommentaren

Wie dacht dat een gesprek tussen medisch personeel en patiënt altijd privé is, komt bedrogen uit.

Naar nu blijkt neemt de televisieproducent Eyeworks op de spoedeisende hulp in het medisch centrum van de Vrije Universiteit (VUmc) in Amsterdam met maar liefst 35 op afstand te bedienen camera’s patiënten en medisch personeel op. Zo mogelijk vragen ze daar vooraf toestemming voor, maar ook als ze die toestemming niet hebben, gaan ze toch filmen en opnemen.

Citaat uit de gedragsregels volgens de Volkskrant:

Indien medische hulp voorgaat, wordt zo spoedig mogelijk en in het uiterste geval achteraf toestemming gevraagd.

Dus u loopt als patiënt bij de eerste hulp van het VUmc een gerede kans dat daar televisiemensen en camera’s en geluidsappartuur meekijken en -luisteren naar de medische toestanden, die u meemaakt, zonder dat u iets is gevraagd.

Zelfs als er achteraf nooit fouten worden gemaakt door de televisiemakers, als ongewenste opnames meteen vernietigd worden en nooit worden uitgezonden (de eerste fouten zijn reeds gemaakt), dan nog is het totaal onacceptabel dat er mensen en machines meeluisteren naar uw medische toestanden, zonder dat u dat weet.

Het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat het meekijken en -luisteren naar gesprekken tussen medisch personeel en patiënt uitsluitend en alleen mag na uitdrukkelijke toestemming. De microfoons en camera’s mogen helemaal niet aan staan, als die toestemming vooraf er niet is. Het idee dat er camera’s en microfoons aanwezig kunnen zijn in de behandel- en spreekkamers van het ziekenhuis, waarvan de patiënt niet kan zien of ze misschien aan staan, is op zich al onaangenaam.

Voor die vanzelfsprekendheid hebben klaarblijkelijk zowel het ziekenhuis van de Vrije Universiteit als de televisiemakers van Eyeworks een blinde vlek. De grenzen op het gebied van privacy zijn zwaar aan het schuiven.

Update 24 februari 2012: Het ziekenhuis trekt de stekker uit het programma. Overigens nog steeds niet, omdat het onethisch is dat televisiemensen, al dan niet met ingeschakelde camera’s en geluidsopnameapparatuur meeluisteren en -kijken met gesprekken tussen patiënt en medisch personeel. Ze denken daar nog steeds dat het probleem pas ontstaat bij het uitzenden. Nee dus: dat begint bij het meeluisteren en -kijken van onbevoegden.

Citaat uit de Volkskrant:

Volgens het VUmc blijkt dat de gehanteerde procedure, waarbij patiënten achteraf de beelden konden terugzien en dan alsnog konden weigeren mee te werken, niet tot het gevoel van veiligheid en zorgvuldigheid heeft geleid.

Meer mediacommentaren | Meer Nederland

Veel journalisten weten niet om te gaan met de nieuwe tijden en nieuwe media. Eerlijk is eerlijk, bezuinigingen en internet hebben de journalistiek niet gemakkelijker gemaakt. Dat mag evenwel geen excuus zijn kwaliteitseisen maar het raam uit te gooien.

In NRC krijgt een journalist nu zelfs de ruimte om (nauwelijks beargumenteerd) te verdedigen dat ‘afzeikjournalistiek’ ook journalistiek is en dus acceptabel. Het betoog komt eigenlijk neer op: het is er, het is ook journalistiek, wen er maar aan. Kom nou. Zo kun je journalistiek zo ver oprekken dat alles er onder valt en daarmee dat alles geoorloofd is. Weg met kwaliteits- en andere criteria.

Eerder constateerde ik al dat een serieuze krant als de Volkskrant het verschil niet snapt tussen de privacy van een bekende Nederlander en die van een negenjarige (!) privépersoon, die na een groot ongeluk in het ziekenhuis ligt. Ook hier een ongefundeerd betoog, waaruit vooral blijkt dat veel journalisten hijgend en zonder na te denken achter non-nieuws aanlopen.

Journalistiek zou zich moeten beperken tot waarheidsvinding: het boven water halen van relevante feiten en inzichten, die nodig zijn om in deze wereld te functioneren en deel te nemen aan de samenleving. Hoewel politici en bekende Nederlanders wel tegen een stootje moeten kunnen, is het nauwelijks relevant om hun weerbaarheid tegen voortdurend treiteren te weten. Daar schieten we als burger niets mee op.

Kwalitatief goede journalistieke invulling geven aan genoemde waarheidsvinding is moeilijk genoeg, vermeng het niet nog eens met andere takken van sport. Voor andere mediaspecialismen kun je beter andere namen bedenken, want journalistiek zijn ze niet.

Of je moet ‘afzeikjournalistiek’ net zozeer als journalistiek beschouwen als slaan een vorm van communicatie is. Je moet het hoe dan ook niet willen.

Meer mediacommentaren

In de Volkskrant stelt Maarten Keulemans dat NRC Handelsblad met de onthullingen over de medische toestand van prins Johan Friso hetzelfde deed als indertijd De Telegraaf, die na de vliegramp in Libië de enige overlevende interviewde. Het ging om de jonge Ruben. NRC en vele anderen spraken toen schande van de De Telegraaf.

Het is verbijsterend dat een journalist het verschil niet ziet tussen een bekende Nederlander en een privé-persoon, die bovendien nog eens zeer minderjarig is. Het is ook kwalijk dat de dienst doende eindredacteur van de Volkskrant zo’n onzinvergelijking niet uit de krant houdt.

Daarmee is niet gezegd dat er geen privacyregels zijn geschonden bij de door NRC verstrekte medische gegevens van de prins. Vooral omdat er geen enkel maatschappelijk belang is bij het eerder te weten komen hoe de prins er aan toe is (hij is zelfs geen troonopvolger meer), was het volstrekt onnodig en daarom onethisch om medische gegevens te lekken.

Keulemans zegt ook nog dat als hij de kans had gehad, “met de neus in de boter was gevallen” zoals hij het noemt, hij met graagte de medische gegevens van de prins had gelekt. “Met rode wangen had ik dan verslag gedaan van de zaak. In geuren en kleuren had ik u alles verteld over Friso’s schedeldak en de twintig minuten van zuurstof gedepriveerde hersenen daaronder.”

De media-aandacht voor het ongeluk van de prins is buiten alle proporties. De rare redenering van Keulemans verklaart voor een deel waarom. Menig journalist holt hijgend achter het zogenaamde nieuws aan en denkt overduidelijk niet meer na.

Meer mediacommentaren

Topambtenaren speelden onder een hoedje met rederij Doeksen om het monopolie op de veerdiensten naar Vlieland en Terschelling van die rederij in stand te houden. Een concurrent werd geweerd, de prijzen bleven kunstmatig hoog. Dit blijkt uit vertrouwelijke e-mail, die door een klokkenluider naar buiten is gebracht.

Voorspelling: er vallen geen ontslagen, de topambtenaren blijven zitten, terwijl het natuurlijk gewoon corruptie is: machtsmisbruik om iemand te bevoordelen. Of er omkoping bij kwam kijken, is op dit moment niet bekend, maar maakt voor het machtsmisbruik niet uit.

Nog een voorspelling: als bekend wordt wie de klokkenluider is, krijgt deze het moeilijk. Zie hoe het ministerie van defensie klokkenluider Spijkers het leven zuur maakte (er werd onder meer een medisch rapport vervalst) en hoe klokkenluider Bos (bouwfraude) werd behandeld. Klokkenluiders verdienen een medaille, maar in Nederland zijn ze nauwelijks beschermd.

Meer Nederland

Met grote regelmaat horen we over ‘zelfregulering’. Van bovenaf opgelegde regels zouden niet nodig zijn, omdat de betreffende bedrijven, organisaties en dergelijke zelf wel een gedragscode en regels kunnen opstellen. Het geloof in zelfregulering is volstrekt naïef.

Financiële sector
De financiële sector besteedde in de Verenigde Staten miljarden dollars aan lobbyen voor minder toezicht. Ze hadden succes en veroorzaakten de financiële crisis, ongestoord door een krachtige toezichthouder. Ook in Nederland loopt de sector te hoop tegen regulering.

Enkele jaren terug ontdekten we in Nederland hoe de bouwsector op grote schaal fraudeerde. Ook daar beweerde de brancheorganisatie dat ze goed in staat was zichzelf te reguleren. Niet dus.

Verpakkingsindustrie
Via beloftes en convenanten met de overheid houdt de verpakkingsindustrie al tientallen jaren wetgeving op het gebied van zwerfvuil tegen. Campagnes als Nederland schoon helpen nauwelijks tegen zwerfvuil, maar komen wel in de plaats van wetgeving op dat gebied. Ook deze sector kan het beslist niet zelf.

Katholieke kerk
Op heel andere terreinen gaat het zonder toezicht eveneens ernstig mis. In onder meer de Verenigde Staten, Duitsland, Ierland en ook Nederland misbruikten katholieke religieuzen, van wie we altijd dachten dat ze meer ethiek zouden hebben – die preken ze immers, op grote schaal de jongeren die aan hen waren toevertrouwd. Dat was in veel gevallen al tientallen jaren bekend.

Wat deed de leiding van de religieuzen in al deze landen? De reputatie van de kerk was belangrijker dan de misbruikte jongeren. Geheimhouding was het devies, de doofpot het gangbare middel. De betreffende religieuzen werden hooguit overgeplaatst. Let wel, dit gebeurde systematisch, overal.

Gegeven de schaal van het probleem is er maar een conclusie mogelijk: er heerst een totaal gebrek aan ethiek en moraal. Alles van bovenaf reguleren heeft veel nadelen, een topzware overheid heeft ook weer controle nodig. Het lijkt echter de enige manier om mensen in het gareel te krijgen. Zelfregulering blijkt ijdele hoop.

Maart 2010

Meer commentaren

ABN Amro-topman Gerrit Zalm vindt de torenhoge provisies en verkooppraktijken van de DSB-bank, waar hij bestuurder was niet moreel verwerpelijk. Zo zegt hij vandaag in NRC Handelsblad.

De DSB-bank deed aan koppelverkoop en verkocht bij leningen onnodige verzekeringen. Dat alles tegen provisies van gemiddeld bijna 50 procent. Zalm vindt dat wel OK. “Die provisies werden overal gevraagd. Dat is nou eenmaal de prijsvorming in de vrijemarkteconomie.” Zalm geeft wel toe dat de voorlichting aan de klanten bij DSB Bank vaak onduidelijk was. “Daar viel nog wel een en ander te verbeteren.”

Wat leert ons dit over de ABN Amro-topman? Zalm vindt het vragen van torenhoge provisie prima, als de markt dat toelaat. De anderen doen het ook, dus is het OK. Ofwel: je schakelt je morele oordelen gewoon uit (of je hebt ze niet eens), en laat het maar over aan de markt.

Dat veel klanten van de DSB geld uit de zak werd geklopt met onnodige producten, zonder dat ze het door hadden, is volgens Zalm een klein foutje. “Daar viel nog wel een en ander te verbeteren.” Wat een fantastisch eufemisme! Mensen zijn gewoon belazerd, of het nou met opzet gebeurde of niet. Gezien de bonus- en provisiecultuur gok ik: opzet. Dat kun je niet afdoen alsof het een paar typefouten betreft.

Gegeven de reactie in de bankenwereld op de financiële crisis en de cultuur van ontkenning van verantwoordelijkheid daar, moeten we vrezen dat deze houding voor de hele top in die wereld geldt.

Maart 2010

Meer commentaren