Het zal je maar gebeuren. Je gaat in 1907 als jonge luitenant-ter-zee op expeditie in Nederlands Nieuw-Guinea en raakt na schermutselingen met de inheems bevolking geïsoleerd van je basis en schip. Vijandige papua’s jagen je steeds verder het binnenland in. Het terrein en de weersomstandigheden zijn hartstikke zwaar. Je komt terecht op een hoogvlakte tussen twee bergruggen, waar papua’s wonen die nog nooit contact hebben gehad met de buitenwereld. Noodgedwongen blijven de Hollandse marineman en zijn gids lange tijd bij de voor beiden vreemde bevolking, die een hen onbekende taal spreekt. De onderlinge band tussen de Hollandse marineman en zijn papuagids wordt steeds hechter, al blijft de gezagsverhouding tussen de expeditieleider en zijn gids bestaan, net als het cultuurverschil.
Luitenant De Lussanet schrijft vaak naar zijn vrouw in Nederland en houdt dat doen, ook als hij geen post meer kan verzenden. Bij de bergpapua’s leren De Lussanet en zijn gids Rufus de lokale taal en gaan relaties aan met papuavrouwen. Steeds maakt De Lussanet plannen om de hoogvlakte te verlaten en de kust te bereiken, vanwaar hij hoopt terug te kunnen keren naar zijn eigen wereld. Zijn pogingen lopen steeds op niets uit en hij en zijn gids zijn gedoemd om hun leven verder bij de bergpapua’s te slijten.
Dat is het gegeven in De witte reiger, een boek van Geert van der Kolk. Het is een spannend verhaal, dat zeker voor lezers die geïnteresseerd zijn in Nieuw-Guinea, prettig wegleest. Nederlands Nieuw-Guinea was indertijd nog nauwelijks onder Nederlands bestuur gebracht. Het boek schept een beeld van de in het begin van de twintigste eeuw nog geïsoleerd levende stammen op Nieuw-Guinea en het fascinerende van het totaal onbekende tegenkomen. Het gegeven om in een volstrekt onbekende wereld terecht te komen heeft mensen altijd geboeid. Denk maar aan Robinson Crusoe, die op een vrijwel onbewoond eiland verdwaalde, Gulliver, die op diverse fictieve plaatsen verzeilde, of het ware verhaal van Percy Fawcett, die in de Braziliaanse jungle op zoek ging naar een verloren beschaving. Zo zijn er talloze voorbeelden van verhalen over reizen naar het onbekende.
De witte reiger is fictie, al doet de schrijver (een beetje flauw) in het nawoord alsof er onder de bergpapua’s DNA is gevonden van Noord-Europese komaf. Als avonturenverhaal in voormalig Nederlands gebied is De witte reiger zeker een aanrader.
Zwarte mensen – witte bergen is daarentegen een feitelijk verslag (uit 1909) door H.A. Lorentz van een expeditie in naar het binnenland van Nederlands Nieuw-Guinea, meer precies naar de eeuwige sneeuw op de bergen daar.
De expeditie wordt ondernomen met behulp van Dajaks uit Borneo en andere bevolkinsggroepen uit Nederlands Indië. In het boek staat een foto van het expeditieschip, dat door de Dajaks is voorzien van traditionele versieringen. De inheemse bevolking van Nieuw-Guinea komt in het boek nauwelijks voor. Die houdt zich grotendeels schuil voor de vreemde indringers. De expeditie van Lorentz concentreert zich vooral op de geografie, geologie en planten en dieren van het gebied. Daarnaast is het doel van de expeditie om de eeuwige sneeuw op de bergen van Nieuw-Guinea te bereiken.
Het wordt een barre tocht met vele tegenslagen, waarvan Lorentz nuchter verslag doet. Anders dan in die tijd gebruikelijk beschouwt hij de inlanders niet als minderwaardige wezens (anonieme dragers van de expeditie, primitieve wilden), maar behandelt hij ze met respect en noemt hij ze in zijn verslag vaak bij naam.
Dat levert een boeiende beschrijving op, mede vanwege de hierboven al genoemde fascinerende trek naar het totaal onbekende. Je weet nooit wat je tegenkomt na de volgende bocht in de weg, na de volgende berg, waar je zwetend en zwoegend dan wel in barre kou en zwoegend tegenop klimt. De sneeuwtop, die je zoekt of een nieuw dal en berg, die je moet bedwingen om er te komen? De barre omstandigheden, het zware terrein, de soms moeizame zoektocht naar eten voor de vele expeditieleden en de lastige navigatie maken de expeditie soms een hachelijke zaak. Het is nogal gemakkelijk om in Nieuw-Guinea te verdwalen. Op zeker moment dreigt een roemloos sterven in de jungle.
Ook Zwarte mensen – witte bergen is zeer de moeite waard voor wie een beeld wil krijgen van ‘ons’ Nieuw-Guinea, dat inmiddels vergeten lijkt.
rss