Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, West-Papua, media en meer

Archive for the ‘indiaan’ tag

Portretten van Claudia Andujar

4 comments

Foto van wand met portretfoto’s van inheemse bevolking Amazonegebied

Foto van Claudia AndujarSão Paulo (SP) Brazilië 2019

De foto’s op deze wand in het Instituto Moreira Salles zijn portretten van de inheemse bevolking van het Amazonegebied in Zuid-Amerika, gemaakt door Claudia Andujar (tweede foto van Wikipedia door Guilherme Aquino). Andujar maakte vooral foto’s onder de Yanomami.

> Zie ook: Claudia Andujar: Witness to the Yanomami’s Last Struggle (New York Review of Books).

Written by Bert Ernste

september 19th, 2020 at 5:26 am

Indianen als deel van de Braziliaanse dierenwereld

one comment

Foto van wand met tekst en getekende portretten van inheemse bevolking

Foto van twee prenten met indianenSão Paulo (SP) Brazilië 2015

Op de tentoonstelling Brasiliana in het Centro Cultural van de Banco Itaú in São Paulo zag ik een overzicht van beelden, die Europeanen maakten van de inheemse bevolking, die ze in Brazilië aantroffen. In die tijd zag men de ‘indianen’ als onderdeel van de Braziliaanse fauna.

Links naar meer beelden van de tentoonstelling Brasiliana vindt u in deze blogpost.

Brasiliana: indianen

3 comments

Foto van twee prenten met indianen

São Paulo (SP) Brazilië 2015

Toen de Amerika’s werden ontdekt en vervolgens verkend, was de wereld gefascineerd. Verhalen over exotische (naakte!) indianen, vreemde dieren en planten spraken tot de verbeelding, vaak aangedikt door de stoere verhalen waar zeelieden mee thuis kamen. Fotografie bestond nog niet, dus de mensen thuis waren afhankelijk van prenten. Die prenten werden vaak gemaakt door tekenaars, die het onderwerp van hun prenten helemaal niet gezien hadden, maar hun afbeeldingen maakten aan de hand van die al dan niet aangedikte reisbeschrijvingen.

Jean-Baptiste DebretPrent van indiaanse slaven ging wel zelf naar Brazilië en maakte prachtige afbeeldingen van het koloniale leven daar. Daarbij beeldde hij ook de nare kanten van het kolonialisme af, zoals op de prent met indiaanse slaven (van Wiki). Debret maakte zijn werk in de negentiende eeuw.

Diverse prenten van Debret zijn te zien op de (permanente) tentoonstelling van Brasiliana in het Centro Cultural Itaú aan de Avenida Paulista in São Paulo. De moeite waard!

Meer blogposts over deze tentoonstelling: Brasiliana | Brasiliana: kaart | Brasiliana: indianen voor de koning | Brasiliana: Frans Post portretteert Nederlands Brazilië | Brasiliana: prins Johan Maurits.

Written by Bert Ernste

november 22nd, 2015 at 6:31 am

Brasiliana: indianen voor de koning

2 comments

Foto van prent van indianen

São Paulo (SP) Brazilië 2015

Het is fantastisch dat we tegenwoordig door boeken en films thuis kennis kunnen nemen van de meest verafgelegen plaatsen. Dat heeft ons echter ook iets ontnomen: de volslagen verrassing van de ontdekkingsreiziger die totaal onbekende gebieden betreedt.

Om de Franse koning te laten meegenieten van de ontdekkingen in de nieuwe wereld, werden de indianen op deze prent meegenomen naar Europa. De tekst bij deze prent uit 1613 van Du Vierte en Mariette luidt: “Dit zijn waarheidsgetrouwe afbeeldingen van de wilden van het eiland Maranhão genaamd Tupinambás, naar de koning van Frankrijk gebracht door de heer de Razilly. Ze zijn afgebeeld in de positie van hun dansen.”

Waarheidsgetrouw? Aan hun Europese gelaatstrekken te zien, heeft de tekenaar de indianen niet zelf gezien, of zat hij vast in het beeld van de mensen, die hij tot dan toe kende. Ook valt op dat de indianen in Europese kleding zijn gehesen, al is dat in verband met de Franse kou waarschijnlijk wel verstandig.

De prent is te zien op de (permanente) tentoonstelling van Brasiliana in het Centro Cultural Itaú aan de Avenida Paulista in São Paulo.

Meer blogposts over deze tentoonstelling: Brasiliana | Brasiliana: kaart | Brasiliana: indianen | Brasiliana: Frans Post portretteert Nederlands Brazilië | Brasiliana: prins Johan Maurits.

Written by Bert Ernste

november 21st, 2015 at 6:31 am

Mysteries van de wereld: beschaving in het regenwoud

2 comments

Omslag boek 'Brazilian adventure'Zijn er nog wel ontdekkingen te doen in deze wereld? Als je de schitterende natuurdocumentaires van de BBC ziet en de documentaires van National Geographic Channel bekijkt, dan lijkt het dat de mens inmiddels overal is geweest en de hele wereld uit en te na in kaart heeft gebracht.

Op het eerste gezicht zijn er alleen nog grote mysteries op te lossen voor wat betreft het reilen en zeilen van de kosmos, waar we volgens natuurkundige Robbert Dijkgraaf maar vier procent van begrijpen. Ook in de diepte der oceanen valt nog wel het een en ander te ontdekken, ondanks de spectaculaire beelden, die we daarvan op televisie hebben kunnen zien. Op die twee gebieden zijn verkenningstochten alleen mogelijk met behulp van topwetenschap en spitstechnologie (ruimtevaartuigen dan wel extreem diep varende onderzee-apparaten). Dat is heel anders dan de vroegere ontdekkers, die te voet, te paard of te ezel, in kano’s of op sledes op expeditie gingen naar onbekende streken op de aardbol, zoals de binnenlanden of de polen.

Regenwoud
Toch zijn er ook op het droge deel van de aardbol vandaag de dag nog veel open vragen. Een groot mysterie vormt het regenwoud in Zuid-Amerika. De ontdekkingsreizigers van de zestiende eeuw schreven dat er hele beschavingen te vinden waren. Daar werd lang weinig geloof aan gehecht, maar inmiddels zijn er in het regenwoud resten van culturen gevonden, die niet passen in het beeld dat we nu hebben van ‘primitieve’, kleine indianenstammen in een uitgestrekt, dunbevolkt gebied.

Zo zijn er veel sporen van rijk versierd aardewerk gevonden, en stukken met zwarte aarde, die duidelijk aangelegd zijn om landbouw te bedrijven. Dat gaat tegen het heersende idee in dat het regenwoud te arme grond heeft om een landbouwsamenleving mogelijk te maken. Ook grottekeningen en aangelegde patronen in het landschap duiden op verloren beschavingen, waar we nog maar weinig van weten.

De stad Z
Omslag boek 'The lost city of Z'De verhalen over die verloren beschavingen leidden begin vorige eeuw tot een ander mysterie: dat van de expeditie van de Britse ontdekkingsreiziger Percy Fawcett, die tijdens een ontdekkingstocht in het Braziliaanse regenwoud in 1925 verdween. Fawcett was op zoek naar een vermeende ‘verloren’ beschaving in het regenwoud, die hij de ‘stad Z’ had gedoopt. Zijn expeditie kreeg wereldwijde aandacht en daardoor was de hele wereld begaan met zijn lot. Er gingen wilde theorieën rond, bijvoorbeeld dat Fawcett Z gevonden had en zich daar had gevestigd en niet terug wilde naar de ‘beschaving’. Fawcetts vrouw hield haar leven lang vol dat haar man nog in leven moest zijn. Diverse expedities gingen op zoek naar Fawcett, waarbij meerdere doden waren te betreuren. Peter Fleming beschreef in zijn spannende reisverslag Brazilian adventure (1933) een van de expedities, die probeerden uit te vinden wat er met Fawcett gebeurd was.

Recent (2009) schreef David Grann met The lost city of Z een fraai overzicht van Fawcetts leven, zijn mislukte laatste expeditie en de nasleep die deze had. Grann beschrijft mooi de context van de expedities van de eerste helft van de vorige eeuw en wat voor man Fawcett was. Hij gaat na waar Fawcett zijn geloof in Z vandaan haalde en vindt in diens aantekeningen aardig wat serieuze aanwijzingen voor de mogelijkheid dat er complexe beschavingen in het regenwoud waren. Fawcett was zeker geen naïeve dromer over ‘steden van goud’. The lost city of Z beschrijft minutieus wat er bekend is van de expedities van Fawcett, de concurrentiestrijd tussen de bekende explorers van die tijd en de expedities, die na Fawcetts verdwijnen naar hem op zoek gingen.

Grann duikt niet alleen in de de archieven, hij reist ook zelf naar Fawcetts laatst bekende kamp, dat volgens Grann niet lag op de plaats waar anderen het zochten. Volgens Grann hield Fawcett indertijd de precieze locatie geheim. Hij komt ter plekke en meent daar het mysterie van Fawcett te hebben opgelost. Hij raakt ervan overtuigd dat Fawcett door indianen is vermoord, wat uiteraard al eerder was geopperd.

Ooit (1951) werd zelfs gedacht dat Fawcetts schedel was gevonden, maar nader onderzoek leerde dat die niet van Fawcett kon zijn. Op aanraden van de Braziliaanse indianenkenner Orlando Villas Bôas hadden indianen beweerd dat de schedel van de vermiste ontdekkingsreiziger was om niet meer lastig te worden gevallen door mensen, die op zoek waren naar Fawcett.

The lost city of Z is een fascinerend boek, al vond ik de afwisseling tussen de voorbereidingen van de expeditie van de auteur en het historische verhaal hier en daar wat minder geslaagd. Maar daarom is het grote verhaal over de zoektochten in het regenwoud niet minder boeiend. De jungle herbergt nog vele mysteries.

Voor de laatste stand van zaken betreffende de kennis over Amerika vóór Columbus zie: 1491: New Revelations Of The Americas Before Columbus door Charles C. Mann

Meer Brazilië

Written by Bert Ernste

mei 19th, 2012 at 9:01 am

Een indiaan als derde koning

one comment

Schilderij van ‘driekoningen’

De derde ‘koning’ is een (Braziliaanse) Indiaan

Driekoningen, 6 januari. In de bijbel staat evenwel helemaal niet dat er drie koningen naar de geboorte van Jezus trokken. Het was een ongespecificeerd aantal ‘magiërs’, een begrip uit het oosten. De term ‘koningen’ werd later geïntroduceerd, omdat West-Europanen geen beeld hadden bij ‘magiërs’. Het aantal is afgeleid uit de drie geschenken: goud, wierook en mirre.

Vaak wordt een van de drie koningen afgebeeld als een zwarte (waarom is neger zo’n beladen woord?) of moor, al staat ook daar niets over in de bijbel. Na de ontdekking van Amerika (1492) werd deze soms vervangen door een Indiaan.

Op bijgaand schilderij, toegeschreven aan Vasco Fernandes (Grão Vasco) of Jorge Afonso, zien we geen zwarte Balthasar, maar een Braziliaanse indiaan, meer precies een tupinambá. Het zou geschilderd zijn tussen 1501 en 1506. Uiteraard is de indiaan voor de gelegenheid gekleed.

Brazilië was in 1500 ontdekt door Pedro Álvares Cabral, hoewel er discussie is of de Portugezen het gebied eerder ontdekten en dat stil hielden.

Het schilderij hangt in het museum Grão Vasco in Viseu, Portugal.

Meer Portugal

Januari 2011

Written by Bert Ernste

februari 14th, 2011 at 4:04 pm

Eerste contact. Indianen vol zonde, onschuldig of wat?

leave a comment

Mensen vinden het maar moeilijk om met andere culturen om te gaan. Ook bij de eerste contacten met de indianen van Brazilië waren de meningen zeer verdeeld.

De capucijner pater Claude d’Abbeville maakte deel uit van de Franse expeditie, die in wat nu de Braziliaanse deelstaat Maranhão is, France Équinoxiale stichtte met Saint Louis, later São Luís, als hoofdstad ter ere van Lodewijk XIII. D’Abbeville schrijft over de indianen en concludeert in zijn boek Histoire de la mission des pères Capucins en l’isle de Maragnan et terres circonvoisins dat de naaktheid van de indianen duidt op zuivere zielen, net als Adam en Eva in het paradijs. Ze kennen de erfzonde niet. Het begin van de mythe van de ‘nobele wilde’.

Boek LeryDe Franse calvinist Jean de Léry was lid van de Franse expeditie die in de baai van Guanabara (waar nu Rio de Janeiro ligt). Daar probeerde de Fransen de kolonie France Antarctique te stichten, onderwerp van de roman Rouge Brésil van Jean-Christophe Rufin (vertaald als Rood Brazilië). Hij had een totaal ander beeld van de indianen, zoals hij schrijft in zijn Histoire d’un voyage fait en la terre du Brésil. De naaktheid van de indianen is voor De Léry het bewijs dat de indianen helemaal geen onschuldige zielen zijn. De indianen zijn voor hem onbeschaafde mensen, die onvermijdelijk zondigen en geweld gebruiken. Ze hebben volgens De Léry geen verstand en zijn niet in staat het concept van een God te begrijpen. Dat zou onder meer blijken uit het feit dat ze geen plekken hadden voor erediensten.

Franciscaner pater André Thévet was samen met De Léry in de baai van Guanabara. Hij was wel in staat om door te dringen in de wereld van de indianen en hij probeerde niet om de indianen in bijbelse termen te interpreteren en in te delen. (Er was een hele discussie over van welke zoon van Noach de indianen afstamden.) Hij had door dat de indianen wel degelijk scheppinsgverhalen kenden en die in de vorm van legendes aan elkaar doorvertelden. Ze hadden ook een god: Monan, die hen strafte toen ze er een bende van maakten, volgens de verhalen.

Fascinerend om te zien hoe vooroordelen het velen onmogelijk maken om ‘de ander’ op waarde te schatten. Nog steeds, ondanks toegenomen kennis.

Maart 2010

Meer commentaren

Written by Bert Ernste

januari 17th, 2011 at 9:13 am