Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, West-Papua, media en meer

Archive for the ‘indonesië’ tag

Kerst aan boord van de Indrapoera

one comment

Foto van kinderen met kerstman bij kerstboom

Aan boord van ms Indrapoera op weg naar Batavia (Nederlands Indië) 1926

In een oud fotoalbum vond ik bovenstaande foto van het kerstfeest aan boord van een schip op weg naar Nederlands Indië, de Indrapoera. Zie ook Passagiersschepen: de reis naar Indië op dit blog.

Foto van het schip op zee

Sinterklaas in Malang, Nederlands Indië

one comment

Foto van schoolgebouwMalang (Nederlands Indië) 1930

Een foto uit een van de oude familiealbums: Sinterklaasviering op de Neutrale School in Malang op Oost-Java, toen Indonesië nog een Nederlandse kolonie was.

(Kleine foto groter door erop te klikken.)

Written by Bert Ernste

december 5th, 2019 at 6:21 am

Opstandeling in Nederlands Indië?

2 comments

Foto van monument

Batavia (Nederlands Indië) (waarschijnlijk) 1924-’30

In een fotoalbum van mijn grootmoeder vond ik de foto hierboven met als bijschrift: ‘Het graf van den landverrader Pieter Erberveld’.

De tekst op het afschrikwekkend bedoeld monument:

Nederlandse tekst op het monument

Litho van muur van terrein van Eberveld. Bron Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Pieter_Erberveld

Het gaat niet om het graf van Erberveld, maar om de muur van zijn huis dat als vergelding verwoest was en waar niemand meer mocht bouwen. Een uitgebreid citaat van Wikipedia:

Pieter Erberveld (ook wel Pieter Erbervelt, Pieter Elberfeld of Peter Elberfeld, later ook aangeduid als Pangeran Pecah Kulit) (gedoopt te Batavia, 9 januari 1676 – gestorven aldaar, 12 april 1722) was een welvarend Indo-Europese inwoner van Nederlands-Indië, in de hoofdstad Batavia, het latere Jakarta, die in 1722 terechtgesteld is. Zijn vader was een leerlooier uit Duitsland, zijn moeder was een christelijke vrouw uit Thailand.

In december 1721 werd Erberveld gearresteerd omdat hij leider zou zijn geweest van een samenzwering tegen de Vereenigde Oostindische Compagnie, de machthebbers in Nederlands-Indië. Het zou de bedoeling zijn geweest om op 31 december 1721 alle blanken in Batavia te vermoorden. Op 12 april 1722 werden hij en anderen hiervoor op wrede wijze geëxecuteerd. Zijn huis bij de Jacatraweg (tegenwoordig Jalan Jakarta) werd verwoest en aan de straatzijde werd een muur gemaakt met een gedenksteen met tekst in het Nederlands en in het Javaans met daarboven een doodskop, als een waarschuwing om niet in opstand te komen. In 1942 is deze muur door de Japanse bezetters gesloopt. Na de oorlog werd het monument herbouwd en naderhand verplaatst naar het Taman Prasasti Museum in Tanah Abang.

Bij de officiële versie van deze affaire zijn echter een aantal kritische kanttekeningen te plaatsen, zo lees ik hier (Engels). Boeiende geschiedenis.

Kunstreis in de tropen

2 comments

Foto van boek

Foto van Poortenaar werkend aan een portret van Else MauhsAmsterdam 2013

Om in koloniale sferen te blijven na de afbeelding van gisteren op dit weblog vandaag een boek over een kunstreis in Indië door het echtpaar Poortenaar.

Jan Poortenaar was graficus, grafisch ontwerper, kunstschilder, aquarellist, tekenaar, etser, lithograaf, vervaardiger van houtsnedes, illustrator, auteur en uitgever, zo lees ik op Wikipedia.

Foto van Geertruida van Vladeracken (1931)Zijn vrouw, Geertruida van Vladeracken, was zangeres, componiste en voordrachtskunstenares. Samen reisden ze tussen 1922 en 1924 door Nederlands Indië, waarbij Jan zijn vrouw bij optredens begeleidde op de piano. Over die tijd schreven zij dit boek.

Written by Bert Ernste

juli 17th, 2019 at 5:27 am

Koloniaal verleden

4 comments

Foto van tegeltableau. Bron: https://www.collectiegelderland.nl/organisaties/nederlandstegelmuseum/voorwerp-11242

Foto van O.M. de Munnick in uniform

O.M. de Munnick

Aneikloof (Sumatra) Nederlands Indië 1894

Tegeltableau van keramiek, in onderglazuur, voorstellende de Aneikloof op Sumatra, vervaardigd door Rozenburg in Den Haag, 1894.
Tableau is gemaakt als geschenk voor O.M. de Munnick bij zijn afscheid als gouverneur van Sumatra.

Op zoek naar informatie over mijn voorouder Owen Maurits de Munnick vond ik bovenstaande afbeelding van een tegeltableau in het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo.

Ik schreef op dit weblog eerder over hem en over een van zijn dochters, ‘oma Cor’, en hun Indische verleden.

Owen Maurits de Munnick schreef zijn memoires onder de titel Mijn ambtelijk verleden.

(Tegeltableau groter door erop te klikken.)

Roman: de nadagen van het Nederlandse regime in Nieuw-Guinea

2 comments

Omslag boekIn 1962 moest Nederland haar laatste kolonie in de Oost overdragen aan Indonesië (via een tussenbewind van de Verenigde Naties). In de jaren daarvoor had Nederland hard gewerkt aan de ontwikkeling van Nederlands Nieuw-Guinea met het oog op onafhankelijkheid.

In die context speelt de roman Norman van Merel Hubatka. Hoewel een roman is het boek gebaseerd op het ware verhaal van Merel Hubatka’s vader, die in het boek Norman Taborsky heet.

Taborsky is bestuursambenaar, die in het binneland van Nieuw-Guinea ontwikkeling probeert te brengen. Vanwege de gebrekkige communicatie heeft hij bij zijn werk onder de papua’s bijna geen weet van de internationale ontwikkelingen, die uiteindelijk leiden tot de overdracht van Nieuw-Guinea. De Verenigde Staten willen Indonesië te vriend houden om te vermijden dat dat land de kant van de Sovjet-Unie kiest. Het is de tijd van de koude oorlog.

Norman schakelt tussen het internationale politieke toneel (met onder meer minister van buitenlandse zaken Joseph Luns en het beleid van de Verenigde Staten onder Kennedy) en het werk van Taborsky onder papua’s.

Wat mij betreft had het werken in het binnenland en Taborskys omgang met de lokale bevolking nog wel wat meer ruimte mogen krijgen, maar het is een zeer lezenswaardig boek dat de aandacht alle bijna driehonder pagina’s weet vast te houden.

Hopelijk vindt dit boek dankzij de romanvorm een breder publiek dan alleen de mensen, die geïnteresseerd zijn in onze voormalige kolonie. Het is toch vreemd dat we in Nederland zo weinig belangstelling hebben voor Nederlands Nieuw-Guinea en hoe het er aan toe gaat in het gebied sinds ons vertrek. Zó lang geleden is het niet.

Zie ook: Nederland druipt af over Met stille trom van F. Springer.

Meer boeken West Papua | Nieuw-Guinea

Meer West Papua | Meer koloniale geschiedenis

Aprila Wayar: romans uit West Papua
(voormalig Nederlands Nieuw-Guinea)

2 comments

Omslag boekHet is vreemd dat we in Nederland zo weinig horen over onze laatste kolonie in de Oost (tot 1962). Journalisten hebben nog steeds nauwelijks toegang tot het gebied. Het is dan ook te prijzen dat Aprila Wayar romans schrijft die spelen in West Papua. Helaas zijn haar boeken voor zover ik kan nagaan in Nederland niet verkrijgbaar.

Wayar schrijft in het Bahassa Indonesia. Haar boek Mawar Hitam Tanpa Akar is (als enige?) vertaald in het Engels, onder de titel Rootless black roses. Het verhaalt over het dagelijks leven in West Papua, dat zucht onder een onderdrukkend regime, waar de lokale bevolking een gediscrimineerde minderheid dreigt te worden (of al is) door de immigratie van andere etnische groepen uit de rest van Indonesië. De politiek en de onderdrukking sijpelen onvermijdelijk door in het leven van alledag. Voor wie geïnteresseerd is in West Papua beslist een aanrader.

Na Rootless black roses schreef Wayar Dua Perempuan (Two Women) en, zoals ik nu pas ontdekte, Sentuh Papua, 1500 Miles, 153 Hari, Satu Cinta (Touch Papua, 1500 Miles, 153 Days, One Love). Dit boek verhaalt over werk en (liefdes)relaties van een Nederlandse freelance journalist, die undercover door West Papua reist, omdat hij geen journalistenvisum voor het gebied kreeg.

In het boek laat Wayar zien dat veel journalisten in West Papua alleen functionarissen van de overheid en veiligheidsdiensten interviewen en de kant van de lokale bevolking zwaar onderbelichten. In West Papua zijn de risico’s voor journalisten groot.

Hoewel het een roman is, is deze voor meer dan 90 procent waar, zegt Wayar in interviews.

Sentuh Papua, 1500 Miles, 153 Hari, Satu Cinta is bij mijn weten niet vertaald en ik lees geen Bahassa Indonesia, dus ik baseer mij op artikelen over het boek, zoals bijvoorbeeld deze recensie uit de Jakarta Post (registreren nodig) en deze transcriptie van een radio-interview.

Meer boeken West Papua | Nieuw-Guinea

Meer West Papua | Meer koloniale geschiedenis

Koloniaal: kralen en spiegeltjes

2 comments

Foto van wapenbord

Dit is een gietijzeren wapenbord zoals die vanaf circa 1850 door Nederlandse marineschepen langs de kusten van Nieuw-Guinea werden geplaatst om de Nederlandse aanspraken op het gebied te markeren. Deze stond aan de Geelvinkbaai (nu Teluk Cenderawasih). Hij is te vinden in de collectie van de Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen. De foto vond ik in: W.F.J. Mörzer Bruyns, Met de Triton en Iris naar Nieuw-Guinea. De reisverhalen van Justin Modera en Arnoldus van Delden uit 1828, Walburg Pers 2018.

Hieronder een fragment uit J. van Oldenborgh, Verslag eener reis met Z.M. stoomer Batavia van Ternate naar de Noord- en Noord-westkust van Nieuw-Guinea, gepubliceerd in 1882:

De mariniers droegen een Nederlandsche vlag en een wapenbord en zoo waren wij weldra geland.

Men ontving ons klaarblijkelijk zeer vriendschappelijk. In minder dan geen tijd waren wij door 2 à 300 inlanders omringd. Eenige hunner namen water in den mond en spoten ons daarmede in het aangezigt, nadat het in den mond met een zich aldaar bevindende sirihpruim in aanraking was geweest, een zeer vieze welkomsgroet, waaraan wij ons echter onderwierpen.

Anderen bragten klappers en sagokoeken aan, die wij aannamen en waarvoor wij eenige kleine geschenken in de plaats gaven. Alles ging gepaard met een woest geschreeuw en getier, terwijl er vooral groote neiging bestond onze geweren tegen hunne vrouwen te ruilen; althans moesten wij dat uit hun gebaren opmaken. Niemand echter raakte ons aan. Eerst na eenigen tijd onstond er eenige stilte, en konden wij hun aan het verstand brengen, wat wij met het wapenbord wilden doen.

Onmiddelijk werd er een groote paal gehaald, die op het eenigzins hoog gelegen strand of duin, dat wij van uit het schip reeds als de meest geschikte plaats hadden uitgekozen, in den grond werd gegraven; Hierna wisten wij den inlanders te beduiden, dat zij neder moesten knielen, waartoe wij zelf het voorbeeld gaven, en toen er door dit knielen een weinig minder gedrang was, werd het wapenbord aan den paal bevestigd, een Nederlandsche vlag er naast geplaatst, terwijl er rondom een kring werd getrokken, buiten welken een menigte geschenken als messen, kralen, spiegeltjes, kains enz. werden uitgespreid. Nu werd hun zoo goed en zoo kwaad als ’t ging aan ’t verstand gebragt, dat de geschenken voor hen waren, doch dat vlag en wapenbord niet mogten worden weggenomen. Hierop riepen wij driemaal hoerah, waarmede de inlanders vrolijk instemden, en onmiddelijk hun sirih en water besproeijing weder begonnen, terwijl anderen op de geschenken aanvielen en zooveel zij maar grijpen konden wegbragten. Aan eenige der oudsten werden nog eenige Nederlandsche vlaggen uitgedeeld en voor hen op de praauwen geplaatst, terwijl wij hun trachtten te beduiden, dat als er een schip kwam, zij dan met die vlaggen aan boord moesten komen. Of zij dit begrepen hebben betwijfel ik eenigzins.

(Aanvulling 2022:) Hieronder een foto van de genoemde ‘stoomer’ Batavia (tenminste dat vermoed ik).

Foto van stoom- / zeilschip Batavia

Hr.Ms. Batavia voor de rede van Lhokseumawe Bron

> Meer Nederlands Nieuw-Guinea | West Papua

Nederlands Indisch fotoalbum

2 comments

Uit vervlogen tijden:

Vel met postadres en afzender

Nederlands Indië 1947

Vandaag, 15 augustus, is de jaarlijkse Indië herdenking. Op 15 augustus 1945 capituleerde Japan en kwam er een einde aan de tweede wereldoorlog in Azië. Nederlands Indië was in die oorlog door Japan bezet, Nederlanders kwamen in kampen terecht. Veel vrouwen werden in soldatenbordelen ingezet als wat eufemistisch troostmeisjes werd genoemd. Het Japanse regime was vaak wreed.

Op NPO Focus een uitgebreid artikel met video’s over de Japanse bezetting: Hoe hebben Nederlanders de bezetting van Nederlands-Indië ervaren?

Veel Nederlanders weten maar weinig af van deze ‘tweede dodenherdenking’ in augustus. Ellen Deckwitz schreef daar een lezenswaardige column over: Te lang stil.

Na de Japanse capitulatie werd de oude orde van koloniale overheersing over Nederlands Indië niet hersteld. Nationalisten riepen de onafhankelijkheid van Indonesië uit, waarop Nederland reageerde met de zogenoemde politionele acties, die gewoon een nare koloniale oorlog waren. De herdenking van in Nederlands Indië gevallen militairen is daarom omstreden.

Fotoalbum
Een oom van mij ging na de oorlog ook als miltair naar Indië. In een fotoalbum van hem vond ik bovenstaand papier dat door de decoratie lijkt te refereren aan kerstmis. ‘In onderlinge samenwerking met de Ned. Ind. burgery, Rode-Kruis en ‘NIWIN’’, zo vermeldt het biljet. NIWIN staat voor Nationale Inspanning Welzijnsverzorging Indië. Die organisatie zorgde voor het welzijn van Nederlandse militairen in Indië. Het waren de nadagen van Nederland in Indië.

Mijn oom was achteraf trouwens nogal kritisch over ons optreden in Indië.

Een paar foto’s uit zijn Indische album:

Foto van ophaalbrug

Tandjong Priok (Nederlands Indië) 1947
 

Foto van militair bij jeep

Nederlands Indië 1947
 

Foto van indische kinderen

Tjiseeng (Nederlands Indië) 1947

‘Mama, ik kan de piloot zien!’
Herinneringen aan Nederlands Nieuw-Guinea 15

2 comments

Afbeelding van Hunter Hawker vliegtuig

Omslag boekEen vliegtuig van dit type zag ik als elfjarige knaap in 1962 vanuit het vliegtuig, waarin ik met mijn moeder en broer en zussen vanaf Biak in Nederlands Nieuw-Guinea naar Nederland vloog. Ik was diep onder de indruk en riep opgewonden naar mijn moeder dat ik de piloot kon zien zitten.

De DC8 waarmee we vlogen werd gescorteerd door drie Hawker Hunter toestellen van de Nederlandse luchtmacht, omdat Nederland toen verwikkeld was in een koloniaal oorlogje met Indonesië over het bezit van Nederlands Nieuw-Guinea. Nederland moest bakzeil halen en wij gingen twee jaar eerder dan voorzien weg uit Nieuw-Guinea. Nederlands Nieuw-Guinea werd Indonesisch.

Bovenstaande afbeelding is te zien op de omslag van het boek Koninklijke Luchtmacht in Nederlands Nieuw-Guinea door Gerard Casius en Frans Peter Schulte.

Foto van staart van vliegtuig beschilderd met MorgenstervlagOpvallend is de staart van het voorste vliegtuig, die getooid is met de Morgenster, de vlag die Nederland had ingesteld met het oog op de nagestreefde onafhankelijkheid van Nederlands Nieuw-Guinea.

Foto van toren van onderzeeër met MorgenstervlagOp de derde afbeelding nog zo’n staart met Morgenster, gevonden bij dit artikel.

Bij datzelfde artikel ook een foto van een Nederlandse onderzeeboot, waarop diezelfde vlag wappert.

Het is dan ook volstrekt krankjorem dat Nederland (onder Indonesische druk) het voeren van die vlag op veteranendag heeft verboden. Het was indertijd gewoon een officiële vlag!

(Toevallig kwam ik onlangs op Historisch Hoek van Holland dit artikel tegen: Militairen naar Nieuw-Guinea.)

Meer Nederlands Nieuw-Guinea | West Papua