Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, West-Papua, media en meer

Archive for the ‘irian jaya’ tag

Hoe Indonesië West Papua koloniseert (boek)

leave a comment

Omslag van boek in het EngelsDe boekenkast opruimen kan verrassend zijn. Je vindt ineens dat boek waar je jaren naar zocht, of komt boeken tegen die je ondanks goede voornemens nog steeds niet gelezen hebt.

Dat laatste was het geval met het boek Poisoned arrows (Gifpijlen) van George Monbiot uit 1989. Het betreft een reisverhaal in West Papua, waarbij de auteur en zijn fotograaf proberen te achterhalen wat er waar is van het verhaal dat Indonesië de lokale bevolking verdrukt door het programma van transmigratie, waarbij grote aantallen immigranten van andere eilanden van Indonesië worden overgebracht naar West Papua.

Ondanks het feit dat het boek nu 25 jaar oud is, is het nog steeds zeer de moeite waard. De reisbeschrijving geeft een mooi, maar onthutsend beeld van West Papua 25 jaar nadat Indonesië daar de macht overnam van de Verenigde Naties, die het gebied enkele maanden bestuurden nadat Nederland als koloniale macht was afgedropen. West Papua viel onder de naam Nederlands Nieuw-Guinea eeuwenlang onder Nederlands gezag.

De auteur gaat samen met zijn fotograaf buiten de gebaande paden. Ze trekken door de rimboe met papuagidsen en negeren daarbij het pasjessysteem van de Indonesische autoriteiten. Als ze weer in de bewoonde wereld aankomen, houden ze dan ook hun hart vast, wanneer ze zich weer melden bij de lokale politiefunctionaris. Ze hebben geluk: die vindt het een mooie bak dat ze zijn collega’s in het vorige dorp het nakijken hebben gegeven en zet opgewekt de nodige stempels op hun papieren.

De beschrijving van de plaatsen waar de schrijver en zijn fotograaf komen, zijn levendig en zeer leesbaar. Ze scheppen een beeld van langs elkaar levende groepen: de autoriteiten die lang niet altijd met vreugde op hun post in West Papua zitten, transmigranten van verschillende eilanden van de archipel en ‘spontane’ immigranten en een steeds verder gemarginaliseerde lokale bevolking.

Daarbij laat het boek zien dat het Indonesische transmigratieprogramma ook voor de transmigranten vaak een bittere teleurstelling was. In een aantal gevallen werden die gehuisvest op onvruchtbare stukken land, zonder de beloofde infrastructuur, zoals wegen en gezondheidszorg. Ziekenhuizen en andere infrastructuur, die Nederland achterliet was, voor zover het roerende zaken betrof, grotendeels naar Java afgevoerd. Dat de transmigranten niet kregen wat hen beloofd was, lag vaak aan slechte planning, vaak ook aan corruptie. Er waren bijvoorbeeld projectleiders die materiaal achter hielden om te verkopen of om zelf een tweede huis te laten bouwen. De Wereldbank speelde een kwalijke rol bij het transmigratiepogramma.

Omslag boek in het NederlandsDe lokale bevolking, de papua’s hadden helemaal het nakijken, want zij raakten steeds meer gemarginaliseerd door de instroom van Indonesiërs van andere eilanden, die een geheel andere cultuur en religie hadden en bovendien meestal neerkeken op de volgens hen primitieve en vieze papua’s. De grond waarop de transmigranten gehuisvest werden, of waar delfstoffen worden gewonnen (er is een enorme kopermijn in West Papua) werd ontnomen van de papua’s, zonder dat deze daar een fatsoenlijk alternatief of vergoeding voor kregen.

Ook probeerden de Indonesische autoriteiten een aantal keren om papuagemeenschappen te dwingen om ‘Indonesisch’ te gaan leven. Bijvoorbeeld door het afbranden van de huizen van de papua’s om hen te te noodzaken huizen naar Indonesisch model te aanvaarden. In een dorp hakten Indonesische militairen de bananenbomen van de papua’s tussen het dorp en de rivier om, omdat ze anders geen zicht hadden op het stuk tussen hun kazerne en de rivier, wat bij een eventuele aanval problemen geeft. Dat die bomen een belangrijke voedselbron waren van de lokale bewoners, werd genegeerd.

Niet verrassend dus dat er veel verzet was onder de papua’s. De schrijver van het boek probeert ook contact te leggen met de guerillastrijders, wat met de nodige voorzichtigheid moet gebeuren. Uiteindelijk constateert hij dat de papua’s bij gebrek aan buitenlandse steun een gewapende strijd tegen het Indonesische regime nooit en te nimmer kunnen winnen.

Ook na 25 jaar is Poisoned arrows nog steeds een onthutsend boek, vooral als je weet dat de situatie voortduurt. Sommigen spreken van een langzame genocide. Het transmigratieprogramma staat weliswaar op een laag pitje, maar de lokale bevolking wordt nog steeds als oud vuil behandeld en steeds meer gemarginaliseerd. Of je dat genocide moet noemen is twijfelachtig, maar dat de papua’s zwaar onderdrukt worden staat als een paal boven water.

Dit boek brengt die akelige realiteit in onze oud-kolonie op uitstekende wijze tot leven, meer dan de talloze, logischerwijs wat afstandelijke rapporten over mensenrechtenschendingen en de sociaal-economische positie van de papua’s, onze voormalige rijksgenoten. Tevens is het een boeiend reisboek. Over een heel bijzondere reis. Warm aanbevolen.

De Nederlandse vertaling van het boek staat online (gratis). Het pdf-bestand is het best leesbaar.

Meer West Papua

Written by Bert Ernste

november 3rd, 2014 at 7:52 am

Mariniers en Indo’s: herinneringsliteratuur uit Nederlands Nieuw-Guinea

leave a comment

Omslag boek Hollandia bluesNieuw-Guinea, onze laatste kolonie in de Oost, heeft altijd een magische klank gehad in Nederland. Het beeld van primitieve stammen die nog in het stenen tijdperk leefden sprak tot de verbeelding. Dat kwam mede door de boeken van Anthony van Kampen, zoals Jungle Pimpernel (1949). De magie van het oerwoud en de geestenwereld van de papua’s spraken tot de westerse verbeelding, zoals ook het boek Stenen tijdperk van Aad van den Heuvel (1991) laat zien. Voeg daarbij de spanning van ons laatste koloniale oorlogje en het verlies van de kolonie aan Indonesië (1962/3) en je hebt een spannende mix.

Het is dus niet verwonderlijk dat er vele boeken zijn verschenen, die op Nederlands Nieuw-Guinea spelen. Naast de al genoemde bijvoorbeeld Wat gebeurde er met sergeant Massuro? (1972) van Harry Mulisch, De muskietenoorlog (1978) van Bouke B. Jagt, De balenkraai (1967) van Aad Nuis, diverse boeken van F. Springer en nog veel meer.

Alex Bal schreef De laatste Indo (2010) over het leven van zijn familie in Nieuw-Guinea nadat ze uit het onafhankelijk geworden Indonesië moesten vertrekken, om een kleine vijftien jaar later ook uit Nieuw-Guinea weg te moeten.

Hollandia blues (2012) van Peter Klencke gaat over het opgroeien van een Indische jongen in Hollandia, de hoofdstad van Nederlands Nieuw-Guinea. Het boek pretendeert een roman te zijn, maar leest als een dagboek en heeft iets te weinig dramatische ontwikkeling voor een goede roman. Als tijdsbeeld echter zeer de moeite waard.

Mariniers
Ook een aantal militairen, die naar Nieuw-Guinea werden gestuurd, schreven over hun ervaringen, zoals Ruurd Eisenga. In 2011 verscheen van hem Erfenis uit het verleden, dat voor de helft speelt op Nieuw-Guinea, waar de hoofdpersoon als jonge marinier op Indonesische parachutisten moet jagen. Ter plekke heeft hij een vurige relatie met een Nederlandse getrouwde vrouw, die vertrokken blijkt te zijn als hij van een patrouille in de rimboe terugkeert. Jaren later komt hij er in Nederland (het tweede deel van het boek) achter dat zijn relatie gevolgen heeft gehad. Een goed geschreven boek, met een ietwat fantastische ontknoping, al moet gezegd worden dat de werkelijkheid soms fantastischer is dan literatuur.

Omslag boek Erfenis uit het verledenVanwege mijn interesse in Nieuw-Guinea was ik daarna extra geïnteresseerd in Eisenga’s De mariniers van Klademak (1982), omdat dat helemaal over Nieuw-Guinea gaat in de periode vlak voordat Nederland het gebied verloor.

De mariniers van Klademak is een roman, natuurlijk, maar het boek geeft een realistisch beeld van het leven van de (dienstplichtige) mariniers, de problemen van oorlogvoering in de rimboe en hoe ondertussen elders op politiek niveau besloten wordt om Nieuw-Guinea aan Indonesië te laten. Wie de verslagen uit Patrouilleren voor de Papoea’s (1990) van R.E. Holst Pellekaan, I.C. de Regt en J.F. Bastiaans ernaast legt, ziet duidelijke overeenkomsten. Ook in dit boek van Eisenga heeft de hoofdpersoon een heftige relatie met een getrouwde vrouw. Deze keer heeft die relatie een happy end.

De mariniers van Klademak laat zien dat het leven en werken van de mariniers in Nieuw-Guinea heel anders was dan we nu in actiefilms en in reportages van de troepen in Irak en Afghanistan zien. De uitrusting van de militairen in Nieuw-Guinea was primitiever en de training veel minder goed. Het eten was vaak slecht (oude oorlogsvoorraden) en leidde nogal eens tot voedselvergiftiging. Soms werd er maar in het wilde weg patrouille gelopen, omdat een ambitieuze luitenant het wel even dacht te maken.

Ook het leven na de dienst, het grotendeels ontbreken van vertier, de rivaliteit en zelfs kloppartijen met de Koninklijke Landmacht brengt Eisenga treffend in beeld. Je leeft mee met de Hollandse jongens, die naar de andere kant van de wereld werden gestuurd om een laatste koloniale oorlog uit te vechten, hoe kleinschalig die dan ook was.

Als je de beide boeken van Eisenga na elkaar leest is het terugkerende thema van de liefdesrelatie met een getrouwde vrouw iets minder sterk. Het later verschenen Erfenis uit het verleden is wat beter geschreven, maar beide boeken zijn zeer lezenswaard.

Koloniale literatuur
Opvallend in beide boeken van Ruurd Eisenga en ook in Hollandia blues is dat de omgang met de lokale bevolking erg beperkt is. De cultuur- en taalverschillen zijn groot en de papua’s treden in deze boeken voornamelijk op als gidsen en lokale politiemensen, of als onderontwikkelde stamleden. Ze komen niet op de feestjes en in de uitgaansgelegenheden van de blanken en Indo’s. Zo zat die wereld nu eenmaal in elkaar.

Dat geldt trouwens voor het overgrote deel van de literatuur over Nieuw-Guinea. Die gaat veelal over de bovenkant van de koloniale samenleving, over de kolonisten en niet of nauwelijks over de papua’s. Het is nog steeds koloniale literatuur. Zeer lezenswaard, zeker, maar het zou uiterst interessant zijn als nieuwe auteurs het literaire beeld zouden completeren en ook de inheemse samenleving van die tijd in verhouding tot die koloniale bovenlaag zouden beschrijven.

(Mocht u romans kennen, die dat doen en die ik over het hoofd zie, hoor ik het graag.)

Meer boeken West Papua | Nieuw-Guinea

Meer West Papua

Indonesische leger valt dorpen West Papua aan

3 comments

Foto papua demonstrant met bord: Regering vergeet ons niet!Het Indonesische bewind houdt opnieuw huis in West Papua, dat in 1963 van een Nederlandse kolonie Indonesisch gebied werd (in 1969 bestendigd door een totaal gemanipuleerde volksstemming). In het gebied Paniai voeren de Indonesische strijdkrachten onder meer met helicopters aanvallen uit op een groot aantal dorpen. In het betreffende gebied zijn tegenstanders van het Indonesische regime actief. Volg hier de berichten.

Indonesië heeft een treurige geschiedenis van mensenrechtenschendingen in West Papua, te beginnen met de volksstemming die geen volksstemming was. Dat er in de voormalige Nederlandse kolonie verzet is blijven smeulen, ondanks (dank zij) de Indonesische onderdrukking, mag dan ook geen verrassing zijn.

De Nederlandse overheid kijkt weg, ondanks het feit dat het gebied eeuwenlang een Nederlandse kolonie was. Dat geldt ook voor de internationale gemeenschap. Iedereen is bang een groot land als Indonesië voor het hoofd te stoten. De media, ook de Nederlandse, volgen daar in. Ik ben benieuwd of dit offensief wel een berichtje in het Nederlandse nieuws waard is.

Achtergrond West Papua | Nederlands Nieuw-Guinea

Meer West Papua | Nederlands Nieuw-Guinea

Written by Bert Ernste

december 13th, 2011 at 6:29 pm

West Papua petitie te kort door de bocht

11 comments

Foto papua demonstrant met bord: Regering vergeet ons niet!Omdat ik vaak over West Papua, het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea (tot 1962), heb geschreven, kreeg ik het verzoek om een petitie tegen het Indonesische optreden in het gebied te tekenen.

Dat deed ik ook bijna, want het staat als een paal boven water dat de bevolking van West Papua nooit heeft gekozen voor aansluiting bij Indonesië. De volksstemming van 1969 was doorgestoken kaart. Sindsdien kent West Papua een onderdrukkend Indonesisch regime, dat keihard optreedt tegen dissidenten. Zo staat er vijftien jaar gevangenisstraf op het hijsen van de vlag, die onder Nederlands bewind vast ontworpen was voor het onafhankelijke West Papua. Martelingen van en moord op opposanten van het regime zijn aan de orde van de dag. Verder profiteert de lokale bevolking nauwelijks van de rijkdommen van het land. De opbrengsten gaan overwegend naar Djakarta en internationale bedrijven.

Het ligt dan ook voor de hand om, zoals de petitie doet, te eisen van de Nederlandse regering dat die zich inspant om de schendingen van de mensenrechten in het gebied tegen te gaan. En zelfs, zoals de petitie vraagt, om zich hard te maken voor een nieuwe en nu eerlijke volksstemming, waarin de bevolking van West Papua zich uitspreken voor of tegen aansluiting bij Indonesië. Althans in beginsel.

Echter, de petitie wil de zogenoemde transmigranten, Indonesiërs van andere eilanden die zich in West Papua hebben gevestigd, uitsluiten van dat referendum. Vele van die transmigranten wonen evenwel al jaren in West Papua en zijn er zelfs geboren. Die kun je, ondanks de voorgeschiedenis, niet zo maar hun rechten ontnemen. De gewone mensen onder hen zijn veelal ook slachtoffers van het Indonesische regime en van de geschiedenis. De geschiedenis terugdraaien en de ruim veertig jaar na de fraudulente volksstemming negeren, zoals de petitie wil, kan niet meer. Als er al een nieuwe volksstemming komt voor de oorspronkelijke bewoners van West Papua, zal die gepaard moeten gaan met een oplossing voor de immigranten. De petitie gaat in deze veel te kort door de bocht.

Hier dus een vlammend woord van protest tegen het Indonesische regime in West Papua, maar geen ondertekening van die petitie. Beide zullen overigens weinig uithalen. Zo zit de wereld nu eenmaal in elkaar, helaas.

Aanvulling september 2016:
De petitie kan nog steeds ondertekend worden. Dagblad Trouw besteedde er weer aandacht aan (betaald). Wat mij betreft is een nieuwe volksstemming (principieel geheel terecht) zónder een oplossing voor de transmigranten nog steeds onaanvaardbaar.

Meer West Papua

‘De laatste Indo’: de geschiedenis slaat twee keer toe

2 comments

Omslag boekHet boek ‘De laatste Indo. Nederlands Indië / Nieuw-Guinea’ van Alex Bal beschrijft op levendige wijze wat er gebeurde met families van gemengd ras, toen Nederlands-Indië onafhankelijk werd onder de naam Indonesië.

Een aantal Indo’s, zoals afstammelingen van Hollanders en Indische voorouders heten, ging rechtstreeks naar Nederland, na de onafhankelijkheid van Indonesië. Een andere groep meende in Nederlands Nieuw-Guinea, dat buiten de machtsoverdracht aan Indonesië was gehouden, een nieuw bestaan te kunnen opbouwen onder de tropenzon.

In ‘De laatste Indo’ schrijft Alex (Lex) Bal het leven van hemzelf en zijn familie, die in Manokwari in de Vogelkop van Nieuw-Guinea een nieuw leven opbouwt. Letterlijk, want ze hebben aanvankelijk alleen een schuur op een terrein nabij het strand van Pasir Poetih en bouwen hun eigen huis. Het is echt pionieren. Zwaar voor de ouders, die de kost moeten verdienen en de kinderen moeten opvoeden, soms erg leuk voor een avontuurlijke knaap als de auteur.

Een goede tien jaren later, als de familie haar draai lijkt te hebben gevonden in Nieuw-Guinea, verliest Nederland onder enorme internationale druk haar laatste kolonie in de Oost aan Indonesië. De familie Bal moet opnieuw huis en haard achter laten en vertrekt naar Nederland. Bezittingen verkopen gaat niet meer, veel mensen rekken weg en de mensen, die achter blijven weten dat de prijzen alleen nog maar zullen dalen.

Zoon Lex, de schrijver van het boek, gaat als laatste, als Nederland de macht al heeft overgedragen aan het (zwakke) tussenbewind van de Verenigde Naties. De reeds aanwezige Indonesiërs laten al merken wat ze vinden van Indo’s (die ze beschouwen als blanken) en van de papua’s, die ze maar een achterlijk volk vinden. Dat beloofde weinig goeds en dat is ook uitgekomen.

In Nederland is alles vreemd voor Lex Bal en zijn familie. De opvang van de Indo’s is stuitend, zo valt in ‘De laatste Indo’ te lezen. Het eten in de pensions is erbarmelijk slecht. Hulpverleners nemen spaargeld en bankboekjes in en geven die nooit mee terug.

Bals beschrijving van zijn eerste indrukken in Amsterdam is vermakelijk – met een treurige ondertoon voor de wereld die hij kende en achter moest laten. Blanke Nederlanders zien de Indo’s als Indonesiërs, ondanks hun blanke voorouders.

Lex Bal schrijft heel levendig en weet in zijn boek een goed beeld te schetsen van het leven in Indië net voor de onafhankelijkheid en vooral van het leven in Manokwari, waar op dat moment (kort na de oorlog) nog heel weinig was. Het boek laat op onnadrukkelijke wijze zien hoe soms de geschiedenis meerdere keren toeslaat in een mensenleven. Tot twee keer toe moet de familie Bal (en met hen zestienduizend anderen) opnieuw beginnen in een totaal onbekende omgeving.

Zeer de moeite waard! Bestellen kan hier.

Zie ook: ‘Paradijsvogels en Kroonduiven – Indische Nederlanders in voormalig Nieuw-Guinea’ door Tjaal Aeckerlin

Meer boeken West Papua | Nieuw-Guinea.

Meer West Papua | Nieuw-Guinea

Oktober 2010

Written by Bert Ernste

februari 9th, 2011 at 9:37 pm

Oud-rijksgenoten getroffen door noodweer

leave a comment

Noodweer heeft de voormalige Nederlandse kolonie West Papua (voorheen Nederlands Nieuw-Guinea) getroffen. Sommige berichten spreken al van 56 doden.

Aanvulling 7 oktober 2010: inmiddels al 97 doden.

West Papua is sinds 1963 deel van Indonesië (dat tot kort na de tweede wereldoorlog Nederlands Indië was). Indonesië fraudeerde de volksstemming onder de lokale bevolking.

We hebben onze voormalige rijksgenoten snel vergeten. Althans de meeste mensen, waaronder onze politici.

Oktober 2010

Meer West Papua | Nederlands Nieuw-Guinea

Written by Bert Ernste

februari 9th, 2011 at 2:28 pm

Weet u nog? Nederlands Nieuw-Guinea | West Papua (4)

leave a comment

Ansichtkaart met kaart van Nieuw-GuineaHet is al vaker gezegd, ook op dit blog, dat Nederland (wij dus) onze voormalige Nederlandse kolonie Nieuw-Guinea links laten liggen.

De lokale bevolking mocht, zo leek het, bij het vertrek van Nederland (1962) zelf over haar toekomst beslissen. Indonesië manipuleerde en fraudeerde de volksraadpleging en zo kwam de westelijke helft van Nieuw-Guinea bij Indonesië.

De bevolking bleef protesteren, waar de Indonesische autoriteiten hard tegen optraden. Er leek wat te verbeteren toen West Papua, zoals het gebied nu heet, tien jaar geleden ‘speciale autonomie’ kreeg.

Alleen bleek dat een wassen neus, zoals steeds meer mensen inzien. Mensenrechtenschendingen zijn nog steeds een groot probleem. Zie hier.

September 2010

Meer West Papua | Nederlands Nieuw-Guinea

Written by Bert Ernste

februari 7th, 2011 at 9:37 am