Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Madrid (Spanje) 2021

Links op de bovenste foto volgens mij Muddy Waters, rechts Louis Armstrong. De saxofonist in het midden herken ik niet. Links op de kleine foto Billie Holiday.


Bologna (Italië) 2022

Utrecht 2014

Het is mij een raadsel waarom ik in mijn jeugd ineens jazzmuziek mooi ben gaan vinden. Mijn ouders hadden geen jazzplaten en waren niet erg bezig met muziek. Ook mijn schoolgenoten waren geen jazzfans.

Er is een redelijke kans dat ik ‘aan de jazz’ raakte door het radioprogramma van Michiel de Ruyter. Het was in ieder geval een programma, waar ik een tijd lang gefascineerd naar heb geluisterd. De Ruyter had een aparte stem en wist zijn enthousiasme voor de jazz goed over te brengen.

Vaak nam ik stukken op met een ouderwetse bandrecorder zoals die hiernaast. (Foto Virtueel radio en tv museum Lekkerkerk.) Op school schreef ik de namen van talloze groten uit de jazz op de schutbladen van mijn multomap.

Het is nu vele jaren later, maar ik mag nog steeds graag naar jazz luisteren.

João Gilberto is vandaag 80 jaar oud geworden. Gilberto is de grondlegger van de bossa nova. In 1958 nam hij het nummer Chega de saudade van António Carlos Jobim en Vinicius de Moraes op. Zijn versie verdeelde de muziekwereld, maar een nieuwe muziekstijl was geboren.

In de Verenigde Staten werkte João Gilberto (gitaar en zang) samen met de saxofonist Stan Getz en António Carlos Jobim (piano). Ze maakten de legendarische plaat Getz/Gilberto. De bossa nova vond ook zijn weg in de jazz.

João Gilberto is inmiddels een mythe. Door zijn enorme invloed op de muziek, maar ook door zijn teruggetrokken leefwijze en het feit dat hij in de omgang uiterst moeilijk kan zijn. In Lissabon gaf hij eens drie concerten in het Coliseu. Ik had kaartjes voor de tweede avond en hield mijn hart vast, want volgens een recensie was het eerste concert desastreus. Gilberto was zeer humeurig geweest, reageerde geïrriteerd op het publiek en was halverwege de avond weggelopen.

Gelukkig was het tweede concert perfect. Stel u voor: een nette man in een pak op een groot toneel zonder decor. Een stoel en een gitaar. Saaier kan het niet. De muziek was echter fabuleus. Hij had er zin in en speelde de sterren van de hemel.

Helaas zijn de eerste drie LP’s van Gilberto niet op CD verkrijgbaar. Gilberto ligt sinds 1987 juridisch overhoop met het voormalige Odeon, nu EMI, over de rechten, omdat EMI in dat jaar een CD lanceerde met muziek van de drie eerste LP’s zonder zijn toestemming. Gilberto is des duivels, omdat EMI op de CD de volgorde van de nummers wijzigde zonder duidelijke reden, omdat de klankkleur van een aantal nummers bij het remasteren veranderd is en omdat een paar nummers in elkaar zijn geschoven. Zoals de Braziliaanse krant Folha de São Paulo schreef, zou het een mooi verjaardagscadeau zijn voor João Gilberto en vooral de liefhebbers van zijn fantastische muziek, als de eerste LP’s alsnog in originele versie op CD verschijnen.

Meer Brazilië

Vorig jaar werd ik op de 29a Bienal van São Paulo aangenaam verrast door muziek van pianist Francisco Tenório Cerqueira Júnior (Tenorinho) uit Rio de Janeiro, zo maar uit een luidspreker met daaronder een tekst over de musicus. (Foto van Wikipedia.)

In 1976, tijdens een tournée in Buenos Aires met een groep onder leiding van Vinicius de Morais en Touquinho, verliet Tenorinho na een show in de kleine uurtjes het hotel, waarna hij nooit meer is gezien.

Later werd bekend dat hij is opgepakt door de geheime dienst van het Argentijnse generaalsregime, gemarteld en vermoord. Zijn dood is gemeld aan de Braziliaanse autoriteiten (ook onder militair regime), maar deze hebben de familie niets laten weten. Het is veelzeggend dat de 29a Bienal deze informatie verzweeg en slechts sprak van een verdwijning.

Tenorinhos instrumentale plaat Embalo uit 1964 geldt als een juweeltje van de sambajazz. Vandaag heb ik hem eindelijk gekocht en hij is inderdaad prachtig.

Meer Brazilië

De 29ste Biennale van São Paulo is overweldigend! In het mooie gebouw van architect Oscar Niemeyer met zijn mooie vloeiende lijnen in Parque do Ibirapuera, is een veelheid aan kunstuitingen te zien. Zo veel, dat het het eerste probleem is dat je niet gemakkelijk de rust vindt om een object, installatie, video of mini-expositie rustig op je in te laten werken. Je moet nog meer zien! Meerdere keren gaan en niet alles in een keer proberen te zien, is dan ook het devies. Een greep uit het enorme aanbod.

Van de Chinese kunstenaar Ai Weiwei is er de Chinese dierenriem. Mooie, sprekende beelden, waar je direct ‘contact’ mee hebt.

Opvallend zijn een fotoreeks en documentaire film van Flávio de Carvalho uit de jaren ’50 van de vorige eeuw. De Carvalho had twee Europese, jonge vrouwen uitgenodigd om mee te gaan naar een indianenstam, diep in het oerwoud. De ontmoeting legde hij vast op film en foto’s. Interessant, maar naar mijn gevoel niet echt kunst, dat wil zeggen een abstrahering van de werkelijkheid op artistieke wijze. De Carvalho is overigens een multimediaartiest avant la lettre. Wat artistiek is zal ik hier niet proberen te definiëren, maar de documentaire film en foto’s horen naar mijn gevoel thuis bij de registratie van een werkelijkheid en detoneren tussen de moderne kunst, die de het leeuwendeel van de Biennale van São Paulo vult. Dat geldt zeker voor het hoekje waar een video draaide met interviews over sekstoerisme. Als je daarna een abstract beeld tegen komt, is dat een vervreemdende ervaring.

Ik haast mij overigens om toe te geven dat je over kunst oeverloos kunt twisten.

Op grensvlak tussen de reële wereld en kunst, is er een interessante modernisering van een alfabetiseringscursus voor volwassenen van Paulo Freire te zien. De foto’s van Jonathas de Andrade geven een moderne illustratie van de woorden uit de cursus.

Een stukje verderop is een ontwerp van een vliegmachine van Leonardo da Vinci te zien, gemaakt door Nelson Leirner. Mooi gedaan, mooi geëxposeerd, maar kunst? Een ontwerp van Da Vinci op een mooie, ambachtelijke manier uitvoeren, voegt dat genoeg toe aan de werkelijkheid om kunst te zijn? De ‘kunstenaar’ moet dat ook gedacht hebben, want hij voegde een zwijn toe als piloot. Ieder zijn smaak, zullen we maar zeggen.

Van de Italiaanse Tatiana Trouvé is de installatie ‘350 points towards infinity’. Een aantal schietloden en slingers, die dank zij een in de grond verborgen magneet uit het lood hangen. Mooi ruimtelijk effect.

Omstreden zijn de tekeningen van Gil Vicente, die zichzelf tekent als de potentiële moordenaar van een aantal wereldleiders. Het zijn nogal realistische tekeningen, die lijken op te roepen tot geweld.

Een prettige verrassing was de mooie jazzmuziek die om een hoekje ineens tot de toeschouwer komt. Een tekst aan de muur vertelt dat het muziek is van pianist Francisco Tenório Cerqueira Júnior (Tenorinho) uit Rio de Janeiro. In 1976, tijdens een tournée in Buenos Aires met een groep onder leiding van Vinicius de Morais en Touquinho, verliet Tenorinho na een show in de kleine uurtjes het hotel, waarna hij nooit meer is gezien. (Aanvulling 2011: Tenorinho is opgepakt door de geheime dienst van het Argentijnse generaalsregime, gemarteld en vermoord. Zijn dood is gemeld aan de Braziliaanse autoriteiten [ook onder militair regime], maar deze hebben de familie niets laten weten. Het is veelzeggend dat de Bienal deze informatie niet vermeldde en slechts sprak over een verdwijning.) Zijn instrumentale plaat Embalo uit 1964 geldt als een juweeltje van de sambajazz en is inderdaad prachtig.

De 29ste Biennale van São Paulo heeft natuurlijk veel meer te bieden (iets van 800 werken van 161 beeldend kunstenaars), dan de paar hier genoemde voorbeelden. Collages, installaties van textiel, een kooi in de centrale hal (waar van de dierenbescherming geen gieren in mochten huizen, waardoor het nu een wat doods geheel is), beeldhouwwerken, een wand met allerlei modellen (ouderwetse) televisies, die allemaal iets anders uitzenden en tegelijkertijd samen een beeld vormen, en ga zo maar door.

Of het allemaal kunst is? Daarover kun je twisten, maar voor liefhebbers van moderne kunst in de brede zin van het woord is de Biennale van São Paulo zeer de moeite waard. Neem er de tijd voor, ga meerdere keren.

29ste Biennale van São Paulo, tot en met 12 december 2010
Parque do Ibirapuera – Portão (Poort) 3
Pavilhão (Paviljoen) Ciccillo Matarazzo (Pavilhão da Bienal)
São Paulo-SP, Brasil
Maandag tot en met woensdag 9 tot 19 uur
Donderdag en vrijdag 9 tot 22 uur
Zaterdag en zondag 9 tot 19 uur
Gratis toegang

November 2010