Brazilië, West-Papua, media en meer
Recife (PE) Brazilië 2015
Gisteren zagen we op dit weblog dat prins Johan Maurits van Nassau-Siegen in de zeventiende eeuw gouverneur was van Nederlands Brazilië. De Nederlandse periode en vooral prins Johan Maurits hebben sporen nagelaten, onder meer in de naam van dit metrostation in de Braziliaanse stad Recife.
Recife (PE) Brazilië 2015
Op de Praça da República (Plein van de Republiek) in de Braziliaanse stad Recife staat niet alleen de baobab die gisteren op dit weblog stond, maar ook een standbeeld van prins Johan Maurits van Nassau-Siegen, de gouverneur van Nederlands Brazilië. Op de achtergrond het Paleis van Justitie, op de plek waar in de zeventiende eeuw Vrijburg stond, het paleis van Johan Maurits.
De roman Johan Maurits van Nassau van Paulo Setúbal vertelt het verhaal van de opstand van de Portugezen en Brazilianen tegen de Hollandse overheersing in Brazilië. Dat was in het perspectief van Setúbal een bevrijdingsstrijd.
Tijdens de tachtigjarige oorlog tegen Spanje veroverden de Nederlanden een deel van Brazilië op de Portugezen. Formeel op de Spanjaarden, want die hadden Portugal ingelijfd en de Nederlanden vochten voor onafhankelijkheid tegen Spanje. Holland zwaaide van 1624 tot 1654 de scepter in het belangrijkste deel van Brazilië.
Nederlands Brazilië heeft betrekkelijk weinig sporen nagelaten in de Nederlandse geschiedschrijving. Wel is er het Mauritshuis, dat gebouwd is door prins Johan Maurits van Nassau, die diende als gouverneur van Nederlandse Brazilië. In 1647 verscheen Rerum per octennium in Brasilia van geschiedschrijver Caspar van Baerle (Barlaeus) over het bewind van Johan Maurits. Rechtsonder uit dat boek het wapen van Mauritsstad, genoemd naar de gouverneur. Het is een illustratie door schilder Frans Post. [ Meer ]
In Brazilië leeft de geschiedenis van Hollands Brazilië veel meer, zoals blijkt uit dit artikel.
Literatuur
In de literatuur is er een vrij recent boek van Vinco David over die tijd: Achter het riet. Ouder is Donja Saskia en haar prins van P.J. Risseeuw (uit 1975). Onlangs vond ik een nog veel oudere roman over die periode in de Nederlandse en Braziliaanse geschiedenis: Johan Maurits van Nassau door Paulo Setúbal. Het is geschreven vanuit het Braziliaanse perspectief: de (bevrijdings)strijd tegen de Hollandse bezetter. Het boek is van 1925, de vertaling uit het ‘Portugeesch’ door R. Schreuder en J. Slauerhoff verscheen in 1933.
In de inleiding van Johan Maurits van Nassau zegt vertaler Schreuder dat Brazilië onder Nederlands regime beter afgeweest zou zijn, als de West-Indische Compagnie waar Hollands Brazilië onder viel niet zo inhalig was geweest en immigratie vanuit Noord-Europa had gestimuleerd, “het middel om het land de juiste mentaliteit en het noodige doorzettingsvermogen te verschaffen. Dat zij daarentegen tot vulling harer geldkisten den slavenhandel dreef en bevorderde, en het land overstroomde met negers welk ras Brazilië tot op de huidigen dag in haar voortgang heeft gehinderd.” Dat is duidelijk geschreven in andere tijden …
Dit doet aan het boek overigens weinig af, want dat gaat voornamelijk over het samenspannen van Portugezen en geboren Brazilianen tegen het Hollandse bewind met een liefdesverhaal als extra. Ondanks de titel gaat Johan Maurits van Nassau dus nauwelijks over Johan Maurits zelf. De opstand tegen de Hollanders leidt uiteindelijk tot de slag van Guararapes, waar de Hollanders definitief verslagen worden.
Voor wie geïnteresseerd is in de Nederlandse geschiedenis in Brazilië is het een aardig boek. Het geeft een beeld van die tijd gezien vanuit (nationalistisch) Braziliaans perspectief met zijn politieke gekonkel tussen verschillende groepen en is als zodanig een tegenhanger van het hierboven genoemde Donja Saskia en haar prins. De strijd tegen de Hollanders wordt afgeschilderd als een bevrijdingsstrijd, waarbij de Hollanders vanzelfsprekend worden zwart gemaakt. De vertaler waarschuwt de lezer daarvoor in de inleiding. ‘De Hollanders waren heus zo slecht niet.’ Als literatuur stelt het boek niet zo veel voor.
Olinda (PE) Brazilië 1987
Olinda is een fraai bewaard gebleven koloniaal stadje. De Nederlanders waren er een tijdje heer en meester, toen zij probeerden om Brazilië te veroveren op Portugal. Bij die strijd vernietigden de Hollanders het stadje en herbouwden het hogerop. Daardoor was het beter te verdedigen en ook voor de riolering was zo’n hogere ligging een voordeel.
De Nederlanders zwaaiden van 1624 tot 1654 de scepter over een groot deel van Brazilië. Gouverneur prins Johan Maurits van Nassau-Siegen (van het Mauritshuis in Den Haag) voerde er een voor die tijd verlicht bewind. Sommige Brazilianen zeggen dat Brazilië beter af zou zijn geweest onder Nederlands koloniaal bewind, in plaats van onder de Portugezen. Op die mening is wel wat af te dingen, maar zeker is dat prins Johan Maurits zijn tijd vooruit was voor wat betreft religieuze tolerantie ten overstaan van de katholieke Portugezen en de joodse gemeenschap. De eerste synagoge van Zuid-Amerika is onder het bewind van Johan Maurits gebouwd in Recife, de hoofdstad van de deelstaat Pernambuco. Ook de indianen werden goed behandeld, maar de slavernij ging onverminderd door om werkkrachten te hebben op de suikerplantages.
In het gevolg van Johan Maurits reisden ook kunstenaars en wetenschappers mee die Brazilië in beeld moesten brengen. Willem Piso en Georg Markgraf brachten de plantenwereld in kaart, en schilders als Frans Post, Zacharias Wagener en Albert Eckhout schilderden het exotische landschap, de lokale bewoners en de illustraties bij de plantenbeschrijvingen in de Historia Naturalis Brasiliae.
De roman Donja Saskia en haar prins van P.J. Risseeuw verhaalt over de geschiedenis van Nederlands Brazilië. Achter het riet van Vinco David geeft meer een sfeerbeeld van de verhouding tussen (huis)slaven en hun meesters op een plantage in diezelfde tijd.
rss