Recife (PE) Brazilië 2015
Deze brug is genoemd naar Johan Maurits van Nassau-Siegen (van het Mauritshuis in Den Haag), die gouverneur van Nederlands Brazilië was (1637 tot 1644). Hij kwam al vaak langs op dit weblog.
Archive for the ‘johan maurits’ tag
Maurits van Nassau Station
Recife (PE) Brazilië 2015
Gisteren zagen we op dit weblog dat prins Johan Maurits van Nassau-Siegen in de zeventiende eeuw gouverneur was van Nederlands Brazilië. De Nederlandse periode en vooral prins Johan Maurits hebben sporen nagelaten, onder meer in de naam van dit metrostation in de Braziliaanse stad Recife.
Johan Maurits van Nassau, de Braziliaan
Recife (PE) Brazilië 2015
Op de Praça da República (Plein van de Republiek) in de Braziliaanse stad Recife staat niet alleen de baobab die gisteren op dit weblog stond, maar ook een standbeeld van prins Johan Maurits van Nassau-Siegen, de gouverneur van Nederlands Brazilië. Op de achtergrond het Paleis van Justitie, op de plek waar in de zeventiende eeuw Vrijburg stond, het paleis van Johan Maurits.
Brazilië heroverd op de Hollanders (roman)
De roman Johan Maurits van Nassau van Paulo Setúbal vertelt het verhaal van de opstand van de Portugezen en Brazilianen tegen de Hollandse overheersing in Brazilië. Dat was in het perspectief van Setúbal een bevrijdingsstrijd.
Tijdens de tachtigjarige oorlog tegen Spanje veroverden de Nederlanden een deel van Brazilië op de Portugezen. Formeel op de Spanjaarden, want die hadden Portugal ingelijfd en de Nederlanden vochten voor onafhankelijkheid tegen Spanje. Holland zwaaide van 1624 tot 1654 de scepter in het belangrijkste deel van Brazilië.
Nederlands Brazilië heeft betrekkelijk weinig sporen nagelaten in de Nederlandse geschiedschrijving. Wel is er het Mauritshuis, dat gebouwd is door prins Johan Maurits van Nassau, die diende als gouverneur van Nederlandse Brazilië. In 1647 verscheen Rerum per octennium in Brasilia van geschiedschrijver Caspar van Baerle (Barlaeus) over het bewind van Johan Maurits. Rechtsonder uit dat boek het wapen van Mauritsstad, genoemd naar de gouverneur. Het is een illustratie door schilder Frans Post. [ Meer ]
In Brazilië leeft de geschiedenis van Hollands Brazilië veel meer, zoals blijkt uit dit artikel.
Literatuur
In de literatuur is er een vrij recent boek van Vinco David over die tijd: Achter het riet. Ouder is Donja Saskia en haar prins van P.J. Risseeuw (uit 1975). Onlangs vond ik een nog veel oudere roman over die periode in de Nederlandse en Braziliaanse geschiedenis: Johan Maurits van Nassau door Paulo Setúbal. Het is geschreven vanuit het Braziliaanse perspectief: de (bevrijdings)strijd tegen de Hollandse bezetter. Het boek is van 1925, de vertaling uit het ‘Portugeesch’ door R. Schreuder en J. Slauerhoff verscheen in 1933.
In de inleiding van Johan Maurits van Nassau zegt vertaler Schreuder dat Brazilië onder Nederlands regime beter afgeweest zou zijn, als de West-Indische Compagnie waar Hollands Brazilië onder viel niet zo inhalig was geweest en immigratie vanuit Noord-Europa had gestimuleerd, “het middel om het land de juiste mentaliteit en het noodige doorzettingsvermogen te verschaffen. Dat zij daarentegen tot vulling harer geldkisten den slavenhandel dreef en bevorderde, en het land overstroomde met negers welk ras Brazilië tot op de huidigen dag in haar voortgang heeft gehinderd.” Dat is duidelijk geschreven in andere tijden …
Dit doet aan het boek overigens weinig af, want dat gaat voornamelijk over het samenspannen van Portugezen en geboren Brazilianen tegen het Hollandse bewind met een liefdesverhaal als extra. Ondanks de titel gaat Johan Maurits van Nassau dus nauwelijks over Johan Maurits zelf. De opstand tegen de Hollanders leidt uiteindelijk tot de slag van Guararapes, waar de Hollanders definitief verslagen worden.
Voor wie geïnteresseerd is in de Nederlandse geschiedenis in Brazilië is het een aardig boek. Het geeft een beeld van die tijd gezien vanuit (nationalistisch) Braziliaans perspectief met zijn politieke gekonkel tussen verschillende groepen en is als zodanig een tegenhanger van het hierboven genoemde Donja Saskia en haar prins. De strijd tegen de Hollanders wordt afgeschilderd als een bevrijdingsstrijd, waarbij de Hollanders vanzelfsprekend worden zwart gemaakt. De vertaler waarschuwt de lezer daarvoor in de inleiding. ‘De Hollanders waren heus zo slecht niet.’ Als literatuur stelt het boek niet zo veel voor.
De mythe van Hollands Brazilië
Ik zag nu pas dat er eerder dit jaar een documentaire is uitgebracht over de Hollandse erfenis in Noordoost-Brazilië. De documentaire van Monica Schmiedt (ik heb hem nog niet gezien) Doce Brasil Holandês (Zoet Hollands Brazilië) stelt de vraag of het Hollandse bewind in Brazilië echt zo goed was, als sommigen geloven. Er zijn nogal wat Brazilianen, die denken dat Brazilië er nu veel beter aan toe zou zijn, als het een Hollandse kolonie was gebleven.
Volgens de berichten (bijvoorbeeld dit in het Portugees) is de documentaire nogal kritisch over dat idee. Het vooruitstrevende van het bewind van prins Johan Maurits, die een tijd gouverneur was van Nederlands Brazilië, zou louter marketing zijn geweest. Ook wijst de documentaire op de armoede in Suriname en de erfenis van de apartheid in Zuid-Afrika om het beeld van het goede Hollandse koloniale beleid bij te stellen. Volgens deze Nederlandstalige recensie is de documentaire nogal oppervlakkig.
Overigens was het bewind van Johan Maurits indertijd zijn tijd beslist vooruit. Tegelijkertijd is het naïef om te denken dat een Hollands bewind Brazilië zou hebben opgestoten in de vaart der volkeren. Meer Hollands Brazilië.
November 2010
‘Achter het riet’, een verhaal uit Nederlands Brazilië
Achter het riet van Vinco David is een roman van Nederlandse bodem, die speelt in Nederlands Brazilië. Toen Portugal en Spanje een dubbelmonarchie vormden van 1580 tot 1640, waren de lage landen verwikkeld in de tachtigjarige oorlog met Spanje. Het feit dat Portugal nu bij Spanje hoorde, gaf de Nederlandse bewindvoerders en meer concreet de West-Indische Compagnie een excuus om ook de Portugese koloniën aan te vallen en te veroveren. Gedurende enkele tientallen jaren was de kans dat Brazilië een Nederlandse kolonie zou worden niet geheel denkbeeldig. Nederland zwaaide de scepter in belangrijke delen van Brazilië van 1630 tot 1654. Na de vrede van Münster in 1640 rekten de Nederlanden de uitvoering van het vredesverdrag nog wel, maar moesten de veroverde Portugese koloniën uiteindelijk worden teruggegeven.
Achter het riet is bij mijn weten het eerste boek dat grotendeels in Nederlands Brazilië speelt. Het jeugdboek Slavenhaler van Rob Ruggenberg speelt er voor een deel.
De geschiedenis van Nederlands Brazilië is intrigerend, mede omdat prins Johan Maurits van Nassau er een aantal jaren gouverneur was en een voor die tijd verlicht bewind voerde. Hij nam een groot aantal wetenschappers en kunstenaars, onder andere de schilders Frans Post en Albert Eckhoudt, mee om Brazilië te documenteren. Hij stond een grote mate van godsdienstvrijheid toe en gaf verschillende bevolkingsgroepen politieke invloed. Hij krijgt krediet voor een soort protoparlement. Ondertussen had hij geen problemen met de slavernij.
In een Braziliaanse winkel, waar ik vaak kom, zei de eigenaar op een dag tegen mij dat de huidige problemen van Brazilië de schuld waren van de Hollanders. Als die niet weg waren gegaan, dan zou Brazilië er veel beter aan toe zijn dan nu, zo meende hij. Er zit overigens wel enige mythevorming rond het bewind van Johan Maurits, maar in sommige zaken was hij zijn tijd zeker vooruit.
Terug naar Achter het riet. Dat vertelt het verhaal van een Nederlandse planter, Gabriël Crul, die na een militaire carrière bij de verovering van Brazilië als suikerplanter begint. Crul is een wrede slaveneigenaar, die zich weinig bekommert om de economische waarde van zijn slaven. Ietwat vreemd, waar de meeste slaveneigenaren hun wreedheid enigszins intoomden, omdat een slaaf, die niet kan werken, niets waard is. Crul is ook pervers, in de zin dat hij zijn (mannelijke) huisslaven seksueel misbruikt. Seksuele relaties met slaven kwamen natuurlijk volop voor.
Het verhaal speelt zich grotendeels af op de plantage van Crul en gaat vrijwel alleen over de onderlinge relaties op het bedrijf. Er zijn twee kampen in huize Crul. Zijn vrouw, zijn dochter en zijn tante benevens enkele huisslavinnen aan de ene kant en Crul en zijn huisslaven aan de andere kant. Crul heeft nauwelijks meer een relatie met zijn vrouw en lest zijn seksuele dorst dus met zijn huisslaven.
Een dominee, die wordt ingehuurd om zijn dochter les te geven, probeert seksuele relaties aan te knopen met zowel Cruls dochter als een van de huisslavinnen en probeert Cruls vrouw te manipuleren.
Daarmee wordt de achtergrond van Nederlands Brazilië en de strijd met de Portugezen gereduceerd tot een tamelijk statische decor voor de relationele problemen in huize Crul. Zo nu en dan komen de gebeurtenissen in de kolonie wel ter sprake, maar het boek gaat vrijwel uitsluitend over de spanningen binnen de familie Crul plus hun huisslaven.
Helaas komen de hoofdpersonen in Achter het riet daarbij niet echt uit de verf. Ze blijven wat eendimensionaal. De dromen, die het boek larderen, vond ik al helemaal niet geloofwaardig. Ook het einde van het boek is nogal onbevredigend. De situatie in huize Crul wordt onbeheersbaar en zijn dochter vlucht naar Mauritsstad. De Portugezen staan op het punt om de kolonie te heroveren en het verhaal eindigt ineens.
Jammer dat het boek nauwelijks een beeld geeft van de koloniale samenleving in Nederlands Brazilië. Er wordt wel verteld dat er joden zijn, die (uniek voor die tijd) een synagoge mogen bouwen, dat er vrije zwarten zijn en slaven, dat de indianen voor een deel aan de Hollandse kant vochten, maar dat heeft allemaal nauwelijks met het echte verhaal te maken, dat zich bijna helemaal binnenshuis in huize Crul afspeelt. Het decor van Nederlands Brazilië is tamelijk willekeurig.
Uiteraard is die keuze aan de schrijver, maar bij gebrek aan echt geloofwaardige personages is Achter het riet mede daardoor een wat mager verhaal geworden.
Vinco David, Achter het riet, of de waarachtige geschiedenis van Gabriël Crul, planter in Nederlands Brazilië, Van Gennep, Amsterdam
Rob Ruggenberg, Slavenhaler, Querido, Amsterdam (jeugdboek) (website Slavenhaler)
Non-fictie over Nederlands Brazilië:
Charles R. Boxer, De Nederlanders in Brazilië 1624 – 1654, Atlas, Amsterdam
José Antônio Gonsalves de Mello, Nederlanders in Brazilië (1624-1654). De invloed van de Hollandse bezetting op het leven en de cultuur in Noord-Brazilië
Evaldo Cabral de Mello, De Braziliaanse affaire. Portugal, de Republiek der Verenigde Nederlanden en Noord-Oost Brazilie, 1641-1669, Walburg Pers, Zutphen. Met name over het diplomatieke steekspel van de vrede van Münster rond de Braziliaanse rijkdommen.
Juni 2010
rss