Brazilië, West-Papua, media en meer
Alle respect voor individuele sportprestaties, maar geven we alleen nog aan goede doelen, als er een happening omheen wordt georganiseerd? Is de goede zaak zélf niet goed genoeg meer?
> Zie ook: Hekel aan goede doelen
> Zie ook: Ondertussen deed KWF Kankerbestrijding weinig aan het ontmoedigen van roken
De media lopen over van de ‘analyses’ van experts en van hun voorspellingen over het presidentschap van Donald Trump. Wat mij betreft: stoppen daarmee en eerst eens even afwachten.
Niet dat ik mij geen zorgen maak, maar het staren in glazen bollen is volstrekt zinloos.
Brazilië 1938
In eerste instantie was ik – net als iedereen – geschokt door de onthoofdingsfilmpjes van Islamitische Staat (IS). Toch kreeg ik al snel een ongemakkelijk gevoel bij de nogal pavloviaanse reactie daarop: ‘barbaars’, ‘primitief’, ‘schokkend’. En daarna: ‘bombarderen!’ In het verleden hebben onze bombardementen alleen maar ellende gebracht.
De verontwaardiging over de onthoofdingen door IS kwam pas op, toen er Westerlingen werden onthoofd. Eerdere onthoofdingen in Syrië van een aantal niet-Westerse gevangenen door de Free Syrian Army (vermeend gematigde rebellen waarmee het Westen zaken doet in de strijd tegen het bewind van president Assad) kregen in het Westen geen (media)aandacht. Dat is cynisch.
Ook is de nadruk op de barbaarsheid van dood door onthoofding nogal selectief. Is de dood van onschuldige burgers door aanvallen met drones, of door ongerichte bombardementen minder erg?
Onthoofdingen spreken onze angsten meer aan dan technologische oorlogvoering, waarbij de schutter op afstand blijft: hoog in de lucht bij bombardementen (naderhand een biertje in de kantine van de basis), ver weg aan de andere kant van de wereld in het geval van drones (als de dienst erop zit, gewoon naar huis), of vele kilometers ver op een schip in het geval van kruisraketten. Door van ver komende stukken metaal uiteen gereten te worden, is net zo erg als van dichtbij vermoord te worden.
Ongemakkelijk is ook de suggestie van veel politici en media dat deze onthoofdingen specifiek zijn voor deze terroristische groepering. De boodschap (vaak impliciet, maar ook expliciet) is dat de daders primitief en barbaars zijn. Kortom: onmensen. In hun motieven hoef je je dan niet meer te verdiepen. IS is evenwel alles behalve primitief en gaat weloverwogen te werk.
Onthoofdingen komen ook in onze geschiedenis volop voor. In 1945 onthoofdden Amerikanen een Japanner en poseerden met het afgehakte hoofd uitgestald op een tank. In 1991 deden Amerikanen hetzelfde met een Irakees. Tot in de jaren zestig gebruikten de Europeanen in hun koloniën onthoofdingen om vrijheidsbewegingen af te schrikken. Meer over onthoofdingen in de geschiedenis hier en hier.
Velen zullen het bovenstaande lezen als het goedpraten van de onthoofdingen. Dat is natuurlijk klinkklare onzin. Het doden van onschuldige burgers is nooit en te nimmer goed te praten. Laten we onze (media)aandacht en onze verontwaardiging echter niet beperken tot onthoofde onschuldige Westerse burgers. Meer.
De foto hierboven uit 1938 is gemaakt in Brazilië waar de autoriteiten lang jacht maakten op de bende van Lampião en Maria Bonita (Mooie Maria). De bendeleden werden onthoofd en de hoofden tentoongesteld.
West Papua, het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea (tot 1962), komt maar weinig in het nieuws. We zijn onze rijksgenoten, die nu zuchten onder het onderdrukkende Indonesische regime, wel erg snel vergeten.
Al Jazeera maakte een documentaire over dit vergeten conflict. Daarvoor moest de verslaggever stiekem haar werk doen, want de Indonesische autoriteiten dulden geen pottenkijkers in het gebied.
De documentairemaakster publiceerde een aantal foto’s van haar reis. In 2007 bezocht ze de Baliemvallei in West Papua.
Leni’s dienstmaagd (De Groene Amsterdammer 23 januari 2013) (alleen toegankelijk voor abonnees) is een bespreking van de film Zero Dark Thirty over de opsporing en moord op Osama Bin Laden. De film suggereert dat Bin Laden kon worden opgespoord dank zij informatie verkregen door marteling. Dat marteling de essentiële informatie opleverde wordt overigens ontkend. De film kreeg daarom veel kritiek, omdat hij martelen zou verdedigen.
Het artikel in De Groene stelt enigszins verongelijkt: “Wie dit allemaal (kritieken op Zero Dark Thirty) leest kan zich niet aan de indruk onttrekken dat schrijvers en analisten als Klein weinig tot geen aandacht hebben voor Zero Dark Thirty als pure fictie.”
Pure fictie? Een film over een recente, waar gebeurde en wereldwijd uitgebreid gerapporteerde gebeurtenis?
Eigenlijk weet De Groene dat ook, want verderop in het artikel staat: “voordat er een stroom artikelen werd gepubliceerd waarin zij (regisseur Kathryn Bigelow) samen met scenarist Mark Boal, zoals in het betoog van Klein, met de grond gelijk wordt gemaakt, heeft Bigelow geen gelegenheid onbenut gelaat om Zero Dark Thirty als ‘authentiek’ en zelfs ‘journalistiek’ te bestempelen.”
De film zelf stelt in een tekst aan het begin “Based on Firsthand Accounts of Actual Events” en niet het in film vaak gebruikte, vagere “based on real events”.
Helaas legt De Groene niet uit waarom kijkers en critici de film desondanks anders zouden moeten bekijken dan de makers bedoelden. Daarmee is Leni’s dienstmaagd een raar stuk, waarvan je je afvraagt of het voor publicatie wel is gelezen door een eindredacteur.
Verder beweert het artikel ten onrechte dat Naomi Klein in een commentaar regisseur Kathryn Bigelow verwijt de opvolger van Leni Riefenstahl (filmmaker en propagandist van Hitler-Duitsland) te zijn.
“Zoals Riefenstahl als pionier op het gebied van de filmkunst haar ziel aan het Derde Rijk verkocht, zo transformeert Bigelow zichzelf nu van een briljante vrouwelijke regisseur tot een propagandist. Klein richt zich rechtstreeks tot de Amerikaanse cineaste en schrijft: ‘Net als Riefenstahl ben jij een groot artiest. Maar nu zul jij voor altijd worden herinnerd als de dienstmaagd van het martelen.’” Aldus De Groene.
Het was evenwel niet Naomi Klein, maar Naomi Wolf, die het betreffende commentaar in The Guardian schreef.
Voor menigeen zal dat laatste een detail zijn zonder groot belang. Stuitend is evenwel dat De Groene de fout op de website niet corrigeert na er (herhaaldelijk) op geattendeerd te zijn. Fouten maken is onvermijdelijk, maar journalisten die feitelijke onjuistheden niet corrigeren zijn niet serieus bezig.
Aanvulling 4 februari 2013: De Groene laat weten dat de betreffende e-mail was “ondergesneeuwd”.
De Duitse schrijver Günter Grass schreef een kritiek op Israel. Kort gezegd stelt hij dat Israel als kernmacht, die ook nog eens de Palestijnse gebieden bezet houdt, een groter gevaar voor de vrede in het Midden-Oosten en de wereld is dan Iran.
Dat is een soort kritiek, die op elk ander land normaal wordt gevonden, zelfs als je het met de inhoud daarvan niet eens bent. Dat leidt dan tot inhoudelijk debat. In het geval van Israel wordt dergelijke kritiek echter meteen ‘antisemitisch’ genoemd. Dát verbaast mij trouwens niet, want het is de pavlovreactie van de meeste voorvechters van Israel: elke kritiek wordt afgedaan als antisemitisch.
Mijn verbazing geldt het feit dat de inhoud van wat Grass schreef er in de media nauwelijks toe doet. De meeste media berichten vooral of zelfs uitsluitend over die reacties, de ‘rel’, die zijn stuk veroorzaakte.
Daarmee krijgen de voorvechters van Israel, die het stempel ‘antisemitisch’ hanteren om elke inhoudelijke kritiek botweg uit de weg te gaan, hun zin.
Van enige afstand volg ik de berichtgeving rond het verdwijnen van gratis dagblad De Pers. De krant gaat op internet door, maar de laatste papieren editie is verschenen. Verschillende commentaren, die ik zag, bijvoorbeeld in De Groene en De Volkskrant vonden: er gaat een kwaliteitskrant verloren. Ook oud-hoofdredacteur Ben Rogmans van De Pers meent dat het goed was.
‘Van de doden niet dan goeds’, zo zegt men. OK, De Pers is niet dood, want gaat nog door op internet, maar ik moest toch wel aan die uitspraak denken, toen ik in al die berichten las dat er een kwaliteitskrant verdween.
Helaas heb ik de kwaliteit van De Pers nooit zo kunnen ontdekken. Wel is de krant stukken beter dan de gratis kranten Spits en Metro, maar dat is geen kwaliteitscriterium, want die bladen zijn nauwelijks kranten te noemen.
Toegegeven, ik las De Pers hooguit een keer per maand, omdat ik weinig met de trein reis en een deel van het jaar in het buitenland verkeer. De keren dat ik in de trein zat en die krant las, viel hij mij echter iedere keer weer tegen.
Concreet herinner ik mij een openingsartikel, waarin de bedoeling was om na te gaan wat het kabinet Balkenende IV met zijn dialoog met de burgers had bereikt. Ik weet niet zeker of het dit artikel was, maar weet nog wel dat ik dacht: prima invalshoek, magere uitwerking: rondje rondbellen met voorlichters en dat was het dan.
Dat gebeurde me regelmatig, als ik De Pers las: met interesse beginnen vanwege een origineel perspectief, maar aan het eind van het artikel onbevredigd achter blijven. Ook herinner ik mij enkele uiterst oppervlakkige berichten over Brazilië, die overduidelijk door iemand zonder kennis van dat land waren geschreven.
Voor alle duidelijkheid geef ik nogmaals toe: mijn indruk is gebaseerd op een nogal sporadische steekproef. De juichverhalen over De Pers van de laatste dagen kwamen echter wat onwaarachtig over.
In Nederland lopen discussies over journalistieke mores volgens een vast patroon. Er wordt een misstand in de journalistiek geconstateerd, bijvoorbeeld het interviewen van een minderjarige overlevende van een vliegramp of het inhoudsloze van ‘afzeikjournalistiek’ en vervolgens probeert iemand iets te bedenken om zo’n misstand te bestrijden.
Voor rampenjournalistiek is al herhaaldelijk opgeroepen om te komen tot een gedragscode. Vanwege ‘afzeikjournalistiek’ deed Naema Tahir in het programma Buitenhof het voorstel om te komen tot een vorm van toezicht en Hans Roodenburg pleitte voor een boycot.
Dergelijke voorstellen leidden vrijwel altijd tot ongenuanceerde pavlovreacties van mediamensen en anderen: “censuur!”, “persbreidel!” of bijvoorbeeld “Fatsoenskloof? Afzeik-tv? Accepteer dat treiteren vorm van journalistiek is”. Pardon?
Dergelijke defensieve reacties staan een serieuze discussie over kwaliteitscriteria in de journalistiek in de weg. Wat maakt journalisten zo verschillend van -zeg- artsen, advocaten, financiële tussenpersonen, bankiers, of mensen in het onderwijs, waarvan vrijwel iedereen vindt dat die gecertificeerd en gediplomeerd moeten zijn, onder een toezichthoudend orgaan moeten vallen en zich aan duidelijke gedragscodes moeten houden?
Natuurlijk, aan elke vorm van toezicht / gedragscode / certificering zitten haken en ogen. Dat geldt zeker ook op het terrein van de media, die een hoge mate van onafhankelijkheid en kritisch gehalte dienen te hebben.
Genoemde pavlovreacties slaan echter elke discussie over toezicht / gedragscode / certificering van de (serieuze) journalistiek dood, nog voordat er iets is uitgewerkt. Dat heeft tot gevolg dat de misstanden in de media, en de non-journalistiek waar we nu vaak mee te maken hebben blijven voortbestaan. Door bijna alles in de media onder de noemer van journalistieke vrijheid te brengen verpesten de beunhazen het voor de echte professionals en krijgt de burger steeds minder respect voor ‘de’ journalistiek.
Het zou goed zijn om eerst eens naar een goed uitgewerkt voorstel voor toezicht / gedragscode / certificering van de kwaliteitspers te kijken, alvorens “censuur!” en “persbreidel” te roepen. Bestudeer zo’n voorstel, inventariseer de voor- en nadelen (zullen er zijn) van een professioneel ingekaderde journalistiek, weeg die af tegen de grote nadelen en voordelen (zijn er ook?) van een niet ingekaderde en veel te breed gedefinieerde journalistiek met de uitwassen, zoals we nu hebben. Oordeel dan pas en niet op voorhand.
Een serieus beroep als journalist verdient een steviger basis dan “wij journalisten weten wel wat we doen”. We zien het dagelijks: dat valt vies tegen.
Zie ook De absurde mediacratie verklaard.
Veel journalisten weten niet om te gaan met de nieuwe tijden en nieuwe media. Eerlijk is eerlijk, bezuinigingen en internet hebben de journalistiek niet gemakkelijker gemaakt. Dat mag evenwel geen excuus zijn kwaliteitseisen maar het raam uit te gooien.
In NRC krijgt een journalist nu zelfs de ruimte om (nauwelijks beargumenteerd) te verdedigen dat ‘afzeikjournalistiek’ ook journalistiek is en dus acceptabel. Het betoog komt eigenlijk neer op: het is er, het is ook journalistiek, wen er maar aan. Kom nou. Zo kun je journalistiek zo ver oprekken dat alles er onder valt en daarmee dat alles geoorloofd is. Weg met kwaliteits- en andere criteria.
Eerder constateerde ik al dat een serieuze krant als de Volkskrant het verschil niet snapt tussen de privacy van een bekende Nederlander en die van een negenjarige (!) privépersoon, die na een groot ongeluk in het ziekenhuis ligt. Ook hier een ongefundeerd betoog, waaruit vooral blijkt dat veel journalisten hijgend en zonder na te denken achter non-nieuws aanlopen.
Journalistiek zou zich moeten beperken tot waarheidsvinding: het boven water halen van relevante feiten en inzichten, die nodig zijn om in deze wereld te functioneren en deel te nemen aan de samenleving. Hoewel politici en bekende Nederlanders wel tegen een stootje moeten kunnen, is het nauwelijks relevant om hun weerbaarheid tegen voortdurend treiteren te weten. Daar schieten we als burger niets mee op.
Kwalitatief goede journalistieke invulling geven aan genoemde waarheidsvinding is moeilijk genoeg, vermeng het niet nog eens met andere takken van sport. Voor andere mediaspecialismen kun je beter andere namen bedenken, want journalistiek zijn ze niet.
Of je moet ‘afzeikjournalistiek’ net zozeer als journalistiek beschouwen als slaan een vorm van communicatie is. Je moet het hoe dan ook niet willen.
In de Volkskrant stelt Maarten Keulemans dat NRC Handelsblad met de onthullingen over de medische toestand van prins Johan Friso hetzelfde deed als indertijd De Telegraaf, die na de vliegramp in Libië de enige overlevende interviewde. Het ging om de jonge Ruben. NRC en vele anderen spraken toen schande van de De Telegraaf.
Het is verbijsterend dat een journalist het verschil niet ziet tussen een bekende Nederlander en een privé-persoon, die bovendien nog eens zeer minderjarig is. Het is ook kwalijk dat de dienst doende eindredacteur van de Volkskrant zo’n onzinvergelijking niet uit de krant houdt.
Daarmee is niet gezegd dat er geen privacyregels zijn geschonden bij de door NRC verstrekte medische gegevens van de prins. Vooral omdat er geen enkel maatschappelijk belang is bij het eerder te weten komen hoe de prins er aan toe is (hij is zelfs geen troonopvolger meer), was het volstrekt onnodig en daarom onethisch om medische gegevens te lekken.
Keulemans zegt ook nog dat als hij de kans had gehad, “met de neus in de boter was gevallen” zoals hij het noemt, hij met graagte de medische gegevens van de prins had gelekt. “Met rode wangen had ik dan verslag gedaan van de zaak. In geuren en kleuren had ik u alles verteld over Friso’s schedeldak en de twintig minuten van zuurstof gedepriveerde hersenen daaronder.”
De media-aandacht voor het ongeluk van de prins is buiten alle proporties. De rare redenering van Keulemans verklaart voor een deel waarom. Menig journalist holt hijgend achter het zogenaamde nieuws aan en denkt overduidelijk niet meer na.
rss