Veel mensen wantrouwen de politiek, openbaar bestuur, pers, wetenschap en ga zo maar door. Daar is ook wel reden voor, al dreigt het wantrouwen door te schieten. Het is echter vreemd dat alternatieve informatie vaak kritiekloos wordt geloofd. Gezond wantrouwen is goed, mits het ook consequent is.
Overheid
Er is veel te zeggen voor een kritische houding jegens de overheid. Sinds mensenheugenis worden we oorlogen ingelogen, zoals nog niet zo lang geleden de oorlog in Irak. Tijdens gewapende conflicten draait de propagandamachine op volle toeren. Wie denkt dat propaganda alleen bestaat in totalitaire staten zou het boek The first casualty van Phillip Knightley moeten lezen. Daarna ben je voorgoed van dat idee genezen.
Trouwens, de geheimzinnigheid van de Nederlandse regering, die zich lang verzette tegen een onderzoek naar de besluitvorming rond de Nederlandse steun aan de Irakoorlog, terwijl daar zelfs in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië grote onderzoeken naar zijn gedaan of gedaan worden, zegt eigenlijk alles. Hoe zo transparantie, hoe zo democratische controle? Hoe kun je de regering nog vertrouwen?
In vredestijd is het helaas niet veel beter. Zo werden we grote en peperdure projecten zoals de Amsterdamse metro en de Betuwelijn ingerommeld op basis van onvoldragen technische studies en onvoldoende financiële onderbouwing. Zo maar een paar voorbeelden.
Media
Wie gelooft dat de (serieuze) media ons helpen om door de leugens en halve waarheden van politici en bestuurders heen te zien, doet er goed aan om minstens een van deze boeken te lezen: Losing the news van Alex S. Jones en Flat earth news van Nick Davies laten weinig heel van de huidige journalistiek. De rol van de media als waakhond van de democratie lijkt uitgespeeld, zelfs als we deze boeken wat nuanceren. Infotainment (inmiddels ook doorgedrongen in het ‘gewone’ nieuws), hogere snelheid en kleinere redacties door bezuinigingen zijn factoren, die maken dat we dagelijks veel oppervlakkige journalistiek zien.
Wie geloven?
Dus hebben we een probleem. Als we goede redenen hebben om niet klakkeloos te geloven wat de overheid ons vertelt, als de onafhankelijke media ons onvoldoende helpen de werkelijkheid te doorzien, wie en wat kun je dan nog geloven? Dat probleem wordt nog verergerd doordat internet ons oceanen aan informatie biedt. Elke dwaas kan daar roepen wat hij wil en we weten niet wie de dwazen zijn.
Klimaat
We zien het bij het klimaatprobleem. Er zijn mensen, die beweren dat er een complot gaande is van (enorme aantallen) wetenschappers en (vele) machthebbers om ons een niet bestaand probleem aan te praten. Volgens deze klimaatsceptici warmt de aarde helemaal niet op. Zoals gezegd verdienen de machthebbers het nodige wantrouwen. Ook de wetenschap wordt nogal eens misbruikt, zeker in politiek en bestuur (conclusies op bestelling) en in de industrie, die onwelgevallig onderzoek over haar producten graag onder het tapijt veegt. Toch gaat het wel erg ver om te veronderstellen dat zulke grote groepen klimaatwetenschappers samenspannen om de boel te belazeren. Op die aantallen had dan al lang iemand uit de school geklapt dat er een complot gaande is.
De opposanten van het broeikaseffect wijzen graag op e-mails waarin klimaatwetenschappers bespreken hoe ze hun resultaten het beste kunnen presenteren en schilderen dat af als grove manipulatie. Gezien de enorme hoeveelheid klimaatonderzoek zal dat ook wel gebeuren. Het is op zich echter heel normaal om na te denken over een duidelijke presentatie van wetenschappelijke gegevens, die niet tot misverstanden leidt. Er zullen zeker uitglijders zijn in dat proces. Inmiddels blijken ook de zeer strenge wetenschappelijke procedures die het VN-klimaatpnanel hanteert, niet altijd consequent toegepast te zijn. Dat geeft nieuwe argumenten aan de klimaatsceptici. Hoe ernstig de inbreuk op de procedures ook, het door het VN-klimaatpanel bijeen gebrachte klimaatonderzoek is nog steeds veruit het beste dat we hebben. De fouten zijn ernstig, maar halen natuurlijk niet al het klimaatonderzoek onderuit. Verre van. Zie hier voor een overzicht van de discussie.
De mensen die menen dat de broeikasonderzoekers de zaak op grote schaal flessen, hebben ondertussen wel blind vertrouwen in de (kleine) groep wetenschappers, die bestrijdt dat het broeikaseffect bestaat. Dat is niet consequent. De klimaatsceptici zouden net zo streng naar dat ‘tegenonderzoek’ moeten kijken als naar het onderzoek van het VN-klimaatpanel. Sommige klimaatsceptici beweren dat het geloof in het broeikaseffect een religie is. Het is eerder andersom: de klimaatsceptici hebben een religieus vertrouwen in klimaatsceptisch onderzoek.
Overigens: absolute zekerheid bestaat er in het klimaatonderzoek niet, er zijn alleen ontzettend veel en heel sterke aanwijzingen dat we echt een klimaatprobleem hebben, ook als je rekening houdt met een aantal fouten.
‘Varkensgriep’
We zagen het wantrouwen jegens de overheid en wetenschap ook bij de zogenoemde varkens- of Mexicaanse griep. Grote groepen mensen, waaronder veel verplegend personeel, weigerden zich te laten inenten, vanwege vermeende risico’s van de vaccinatie. Ook hier geldt dat marginale wetenschappers, die zich vastbijten in een of twee onderzoeken dank zij internet een onevenredige invloed uit kunnen oefenen op mensen, die zelf niet in staat zijn om wetenschappelijke gegevens te wegen. Laten we wel eerlijk zijn: de farmaceutische industrie manipuleert systematisch het wetenschappelijke onderzoek naar vaccinaties en geneesmiddelen*. Er is dus wel reden voor de argwaan. Alleen opnieuw: vanwaar ineens dat blinde vertrouwen in die alternatieve wetenschappers? Waarom zouden die heiligen zijn?
Consequent
We weten dus niet goed meer wie we kunnen vertrouwen. We zullen per keer en per onderwerp een afweging moeten maken. Wat zijn de belangen van de groep of instelling, die de informatie brengt? Hebben we alle informatie? Is er bevestiging uit andere, (echt) onafhankelijke bronnen? Zijn de media in dit onderwerp gedoken, of geven ze alleen maar door wat diezelfde bronnen zeggen, waardoor het ten onrechte een goedkeuringsstempel van de media lijkt te krijgen? (Het stond in de krant, dus het is waar.) Bij wetenschappelijk onderzoek dient men dezelfde vragen te stellen. Zijn de wetenschappers onafhankelijk, of worden ze betaald door een industrie, die miljoenenbelangen heeft bij de uitkomst van het onderzoek?
Die vragen beantwoorden is knap lastig en voor de burger vaak onmogelijk. Er zijn talloze voorbeelden van zogenaamd onafhankelijke organisaties, die zijn opgezet door een lobbygroep. De klimaatsceptici kregen volop steun van ogenschijnlijk onafhankelijke (onderzoeks)instellingen, die gefinancierd bleken te worden door de olie-industrie en informatie manipuleerden. Anders doet de president het zelf: lobbyen werkt!. De gerenommeerde wetenschappelijke uitgever Elsevier, bleek een aantal jaren geleden wetenschappelijke uitgaven te maken, die niet onafhankelijk waren. Tegen forse betaling uiteraard. Zie Elsevier maakte 6 neptijdschriften voor industrie.
Het zou goed zijn om kritisch te zijn ten aanzien van álle informatie, ook die van de talloze, al dan niet marginale groepen, die menen de wijsheid in pacht te hebben en die uitventen op internet en via andere kanalen. Gelijke monniken, gelijke kappen. We moeten naar gezond én consequent wantrouwen. Gemakkelijker wordt het er zo niet op, maar dat wisten we al.
* Zie bijvoorbeeld: Marcia Angell, Drug companies & doctors: a story of corruption, New York Review of Books, 15 januari 2009.
Maart 2010
Meer commentaren
We maken onszelf graag wijs dat we kritische media hebben, maar dat valt nogal tegen. In de aanloop naar de oorlog tegen Irak, lieten de media hun kritische taak op erbarmelijke wijze liggen. Zie Michael Massing The press: The enemy within en Now they tell us.
rss