Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Gent (België) 2018

Na Marx in Utrecht van gisteren een herinnering aan de tijd dat socialisme en de arbeiderbeweging zich nog deden gelden. Gezien in het Belgische Gent.

Utrecht 2021

Een affiche met Karl Marx zie je niet vaak meer. Door de uitwassen van het communisme van Stalin en Mao en de ideologie van het kapitalisme (neoliberalisme) staan Karl Marx, marxisme en communisme in veler ogen in een kwade reuk. Zelfs socialisme is inmiddels in voor velen een verdacht idee.

Gezien de nare uitwassen van het kapitalisme (moderne slavernij, uitbuiting door flexwerk en uitzendbureaus, ongebreidelde vernietiging van natuur en milieu en zo meer) moeten we een en ander maar eens opnieuw doordenken. Kunnen we echt niet een beter maatschappijmodel ontwerpen?

Een luisteraar van Radio 1 vond dat de NOS te veel aandacht besteedde aan de crisis op de beurzen. De hoofdredacteur van de NOS verdedigde die keuze op Radio 1. Volgens hem gaat het om onze eigen rijkdom, onder meer in de vorm van pensioenen en hypotheken (invloed beurzen op de rente).

Daar heeft hij natuurlijk gelijk in. De fout die de media echter maken (vooral de audiovisuele) is dat ze hijgend achter elk brokje nieuws dat maar iets te maken heeft met de beurskoersen aanhollen. Wordt het een zwarte maandag op de beurzen? Nee, nog niet. Ja, nu toch een flinke dip. Nee, weer iets omhoog. Beurs in New York lager geopend, oh jé! Slechte werkeloosheidscijfers in de VS, beurs levert in. En ga zo maar door. Daar heeft de gewone burger helemaal niets aan.

Schommelingen per dag zijn nauwelijks interessant. Voor de gewone burger is alleen de ontwikkeling op langere termijn van belang. De beurs van uur tot uur volgen slaat nergens op en zorgt alleen voor onrust.

De onderliggende crisis is in vele opzichten ernstig, maar om die te belichten hoef je niet hijgend achter beursnieuws en -koersen aan te rennen. Dat leidt juist af.

Meer mediacommentaren

In Frankrijk is een pamflet verschenen van de nu 93-jarige Stéphane Hessel, verzetsstrijder uit de tweede wereldoorlog. Hessel roept in een dertien pagina’s (met noten achttien) op tot verontwaardiging over het onrecht in de wereld. Het is opvallend dat deze oproep op de Franse lijsten van meest verkochte boeken staat (ruim anderhalf miljoen verkocht), juist nu veel mensen te onverschillig zijn of zich onmachtig voelen om de politiek te veranderen. Zie bijvoorbeeld hier.

Hessel herinnert aan de principes van het Franse verzet, die voortkwamen uit de verontwaardiging over het nazisme. Hij citeert onder meer uit de universele verklaring van de rechten van de mens die in die tijd werd opgesteld. Onverschilligheid is volgens hem de slechtste houding die je kunt hebben.

Hessel ziet goed dat het in ‘zijn’ tijd gemakkelijker was om te weten tegen wie je je verontwaardiging moest richten: tegen het nazisme en het kolonialisme. Nu is het zaak de grote verschillen tussen arm en rijk aan te pakken, de mensenrechten en de toestand van de planeet. Het pamflet kritiseert met name de behandeling van illegalen, de invloed van geld op de media, de uitholling van de verzorgingsstaat, de toestand van het onderwijs en Israels beleid ten aanzien van de Palestijnen. Hessel breekt nadrukkelijk een lans voor verzet met geweldloze middelen. Terrorisme werkt niet.

Het pamflet maakt helaas niet echt duidelijk hoe je de verontwaardiging moet kanaliseren. Het betoog is niet nieuw, maar het is opvallend dat het in Frankrijk blijkbaar een snaar heeft geraakt.

Fragmenten in het Engels:

Ninety-three years. I’m nearing the last stage. The end cannot be far off. How lucky I am to be able to draw on the foundation of my political life: the Resistance and the National Council of the Resistance’s program from sixty-six years ago….

The motivation that underlay the Resistance was outrage. We, the veterans of the Resistance movements and fighting forces of Free France, call on the younger generations to revive and carry forward the tradition of the Resistance and its ideas. We say to you: take over, keep going, get angry! Those in positions of political responsibility, economic power and intellectual authority, in fact our whole society, must not give up or let ourselves be overwhelmed by the current international dictatorship of the financial markets, which is such a threat to peace and democracy….

We must realize that violence turns its back on hope. We have to choose hope over violence—choose the hope of nonviolence. That is the path we must learn to follow. The oppressors no less than the oppressed have to negotiate to remove the oppression: that is what will eliminate terrorist violence. That is why we cannot let too much hate accumulate….

To you who will create the twenty-first century, we say, from the bottom of our hearts,
TO CREATE IS TO RESIST
TO RESIST IS TO CREATE.

Bron

I would like everyone – everyone of us – to find his or her own reason to cry out. That is a precious gift. When something makes you want to cry out, as I cried out against Nazism, you become a militant, tough and committed. You become part of the great stream of history … and this stream leads us towards more justice and more freedom but not the uncontrolled freedom of the fox in the hen-house.

It’s true that reasons to cry out can seem less obvious today. The world appears too complex. But in this world, there are things we should not tolerate… I say to the young, look around you a little and you will find them. The worst of all attitudes is indifference…

The productivist obsession of the West has plunged the world into a crisis which can only be resolved by a radical shift away from the ‘ever more’, in the world of finance but also in science and technology. It is high time that ethics, justice and a sustainable balance prevailed…

Bron

Meer commentaren

Deze keer een boek dat speelt in Spanje, geschreven door de Britse ‘reisschrijver’ Norman Lewis. Omdat het een mooi boek is en omdat het beschrijft hoe de moderne tijd een lokale gemeenschap verandert, een thema dat menige Portugalganger aan het hart zal gaan. Veel mensen, die naar Portugal trekken, roemen immers het authentieke, traditionele in Portugal.

In ‘Stemmen van de oude zee’ vestigt de schrijver zich na de tweede wereldoorlog in het vissersplaatsje Farol. Hij kon zijn draai in Engeland niet meer vinden. Tijdens zijn tijd als militair overzee was daar voor hem te veel veranderd.

In Farol zijn de mensen volgens de schrijver genereus, niet materialistisch, poëtisch en extreem bijgelovig. De mannen van Farol laten zich bijna nooit in de kerk zien. Ze wandelen met hun vrouw naar de mis, maar draaien bij de ingang van het kerkterrein om. Alleen bij trouwerijen zijn de mannen er ook bij, maar dan prevelen ze spreuken om de invloed van de kerk te neutraliseren. Wie ging biechten was buitengewoon verdacht.

In het vissersdorp zwaaien de vrouwen de scepter en lopen hordes wilde katten rond. In het naburige dorp wonen kleine boeren, die de voorkeur geven aan honden. Hier is de man de baas van de familie. Als de kurkeiken in de streek ziek worden, doen de kleine boeren ietwat zielige pogingen om te leren vissen.

Het natuurlijke gezag in de streek van grootgrondbezitter Don Alonso neemt met de crisis in de kurk sterk af. Hij zit nu voornamelijk thuis en houdt zich bezig met het uitknippen van overlijdensadvertenties. Volgens Don Alonso hebben de mensen in de streek sterke leiders nodig en een beperkte horizon.

In het tweede seizoen dat de schrijver in Farol is, neemt een dikke zwarthandelaar, Muga, een van de twee verlaten villa’s van de kurkbaronnen over. Hij maakt geen geheim van zijn plannen om van Farol een toeristenplaats te maken.

Een van zijn eerste plannen is de aanleg van een weg langs de kust. De vissers zijn bang dat de bezoekers die zullen gebruiken om over zee uit te kijken en dat kan niet goed zijn voor de visvangst.

Volgens Muga moeten de toeristen beschermd worden tegen de onplezierige kanten van het leven. Een aantal zaken van het leven aan de kust moeten volgens hem veranderen, te beginnen met het eten, dat smakelozer moet worden om het aan te passen aan de toerist.

In de lokale bar zitten de vissers naast een opgezette zeekoe, bijgenaamd ‘de zeemeermin’ en vertellen hun dag op rijm. In het Castellaans (wat wij Spaans noemen), want de vissers vinden het Catalaans, hun eigen taal, minder poëtisch. Muga wil de ‘meermin’ uit het zicht hebben, want die zou aanstootgevend zijn voor de toeristen. Dit is symbolisch voor de veranderingen, die er plaats vinden in de gemeenschap.

‘Stemmen van de oude zee’ laat zo een ontwikkeling zien, die menigeen ook in Portugal zal kunnen waarnemen. De moderne tijd, die oprukt en ingrijpende veranderingen met zich mee brengt. Lang niet allemaal goede, al zal niemand willen beweren dat alles altijd bij het oude moet blijven. Sterker, wat wij beschouwen als de originele, authentieke en traditionele cultuur is altijd een eerdere menging van culturen.

Toch vraag je je af of het oprukkende kapitalisme, want daar heb je het over, als de toeristenindustrie naar je toe komt, leidt tot een nieuwe, even waardevolle of betere cultuur dan voorheen. Ook in ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’ van Geert Mak (literaire reportage, geen roman) zie je goed hoe de moderne economie leidt tot een ander waardenstelsel, dat de lokale gemeenschap uitholt.

Lewis’ boek is een roman, gebaseerd op zijn verblijf in een vissersdorp aan de Costa Brava. Hij schreef het tientallen jaren na zijn verblijf daar en het boek geeft duidelijk het gevoel dat er heel veel details bij verzonnen zijn. Toch is het algemene beeld van het vissersdorp (naar het schijnt is geen plaatsje Farol aan de Costa Brava) zeer geloofwaardig.

‘Stemmen van de oude zee’ is een lezenswaardig boek om meerdere redenen. Het leest prettig weg en je leeft mee met het wel en wee van de lokale bewoners in Farol. Voor wie dat wil, zet het aan het denken over de vraag of economische ontwikkeling altijd goed is. Niemand zal willen dat de vissers van Farol ten eeuwige dage hun lijf stuk werken voor een armzalige vangst, maar het is tevens waar dat vooruitgang naast alle goeds ook verlies met zich mee brengt. Dat laat het boek goed zien.

‘Stemmen van de oude zee’ door Norman Lewis met een voorwoord van Cees Nooteboom. Eldorado, € 12,50.
Originele uitgave: ‘Voices of the old sea’ bij Amazon.co.uk voor £ 5.99.

Uit ‘Blik op Portugal’, november 2010

Meer Portugal