Brazilië, West-Papua, media en meer
Londen (Engeland) 2019
Standbeeld van Gandhi in Londen.
Sommigen willen van Gandhi’s beelden af, omdat hij zich in zijn jonge jaren discriminerend heeft uitgelaten over zwarte mensen.
De geschiedenis herzien met een minder ‘witte bril’ is hard nodig, maar men zou niet uit het oog moeten verliezen dat ook helden maar mensen zijn, die fouten maken en een ontwikkeling doormaken.
Meer over Mahatma Gandhi op Wikipedia (bron portretfoto) en Historiek.
Brussel (België) 2019
Op de traditionele manier uitgebeeld als machthebber: koning Leopold II van België, die Congo als kolonie in particulier bezit had en daar een schrikbewind hield.
Foto uit Alles OK! Draaien door schrijver-vlieger A. Viruly, die ook We vlogen naar Indië schreef.
Gisteren kerstmis op volle zee aan boord van de Indrapoera op weg naar Indië, vandaag aandacht voor de recordvlucht van de Pelikaan in 1933: in vier dagen met de kerstpost van Amsterdam naar Batavia.
Ook al, omdat mijn vader, die aan boord van de Indrapoera was, mij wel eens verteld heeft over die recordvluchten.
Eigenlijk had de postvlucht met kerstpost in 1933 uitgevoerd moeten worden met de speciaal geprepareerde Zilvermeeuw, maar die bleek op het laatste moment defect. In aller ijl werd de Pelikaan klaar gemaakt, die de vlucht succesvol uitvoerde, ondanks dat het vliegtuig langzamer was.
De kerstpost kwam op tijd aan en de Pelikaan was vóór het nieuwe jaar weer terug op Schiphol.
Die vier dagen voor de vlucht naar Indië was een hele verbetering vergeleken met de eerste postvlucht van Amsterdam naar Batavia in 1924, die ruim 127 vlieguren kostte, verdeeld over twintig dagen met negentien tussenlandingen.
Dat gebeurde met een eenmotorige Fokker F-VII. Het was een experiment, de terugreis deed het vliegtuig in onderdelen per schip. Hieronder een foto van het aan boord hijsen van de romp.
Batavia (Nederlands Indië) (waarschijnlijk) 1924-’30
In een fotoalbum van mijn grootmoeder vond ik de foto hierboven met als bijschrift: ‘Het graf van den landverrader Pieter Erberveld’.
De tekst op het afschrikwekkend bedoeld monument:
Het gaat niet om het graf van Erberveld, maar om de muur van zijn huis dat als vergelding verwoest was en waar niemand meer mocht bouwen. Een uitgebreid citaat van Wikipedia:
Pieter Erberveld (ook wel Pieter Erbervelt, Pieter Elberfeld of Peter Elberfeld, later ook aangeduid als Pangeran Pecah Kulit) (gedoopt te Batavia, 9 januari 1676 – gestorven aldaar, 12 april 1722) was een welvarend Indo-Europese inwoner van Nederlands-Indië, in de hoofdstad Batavia, het latere Jakarta, die in 1722 terechtgesteld is. Zijn vader was een leerlooier uit Duitsland, zijn moeder was een christelijke vrouw uit Thailand.
In december 1721 werd Erberveld gearresteerd omdat hij leider zou zijn geweest van een samenzwering tegen de Vereenigde Oostindische Compagnie, de machthebbers in Nederlands-Indië. Het zou de bedoeling zijn geweest om op 31 december 1721 alle blanken in Batavia te vermoorden. Op 12 april 1722 werden hij en anderen hiervoor op wrede wijze geëxecuteerd. Zijn huis bij de Jacatraweg (tegenwoordig Jalan Jakarta) werd verwoest en aan de straatzijde werd een muur gemaakt met een gedenksteen met tekst in het Nederlands en in het Javaans met daarboven een doodskop, als een waarschuwing om niet in opstand te komen. In 1942 is deze muur door de Japanse bezetters gesloopt. Na de oorlog werd het monument herbouwd en naderhand verplaatst naar het Taman Prasasti Museum in Tanah Abang.
Bij de officiële versie van deze affaire zijn echter een aantal kritische kanttekeningen te plaatsen, zo lees ik hier (Engels). Boeiende geschiedenis.
O.M. de Munnick
Aneikloof (Sumatra) Nederlands Indië 1894
Tegeltableau van keramiek, in onderglazuur, voorstellende de Aneikloof op Sumatra, vervaardigd door Rozenburg in Den Haag, 1894.
Tableau is gemaakt als geschenk voor O.M. de Munnick bij zijn afscheid als gouverneur van Sumatra.
Op zoek naar informatie over mijn voorouder Owen Maurits de Munnick vond ik bovenstaande afbeelding van een tegeltableau in het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo.
Ik schreef op dit weblog eerder over hem en over een van zijn dochters, ‘oma Cor’, en hun Indische verleden.
Owen Maurits de Munnick schreef zijn memoires onder de titel Mijn ambtelijk verleden.
(Tegeltableau groter door erop te klikken.)
Utrecht 2017
Na de blogposts over koloniale tijd van gisteren en eergisteren nog een herinnering aan de tijd dat Europese mogendheden grote delen van de aardbol overheersten: een klok uit de negentiende eeuw, waarop de donker gekleurde medemens het zware werk verricht
Ik zag deze in het Centraal Museum in Utrecht. Volgens het bijschrift is het een pendule “au nègre”. Wellicht heeft het museum het Frans niet willen vertalen, om het inmiddels beladen woord ‘neger’ te vermijden.
Een vliegtuig van dit type zag ik als elfjarige knaap in 1962 vanuit het vliegtuig, waarin ik met mijn moeder en broer en zussen vanaf Biak in Nederlands Nieuw-Guinea naar Nederland vloog. Ik was diep onder de indruk en riep opgewonden naar mijn moeder dat ik de piloot kon zien zitten.
De DC8 waarmee we vlogen werd gescorteerd door drie Hawker Hunter toestellen van de Nederlandse luchtmacht, omdat Nederland toen verwikkeld was in een koloniaal oorlogje met Indonesië over het bezit van Nederlands Nieuw-Guinea. Nederland moest bakzeil halen en wij gingen twee jaar eerder dan voorzien weg uit Nieuw-Guinea. Nederlands Nieuw-Guinea werd Indonesisch.
Bovenstaande afbeelding is te zien op de omslag van het boek Koninklijke Luchtmacht in Nederlands Nieuw-Guinea door Gerard Casius en Frans Peter Schulte.
Opvallend is de staart van het voorste vliegtuig, die getooid is met de Morgenster, de vlag die Nederland had ingesteld met het oog op de nagestreefde onafhankelijkheid van Nederlands Nieuw-Guinea.
Op de derde afbeelding nog zo’n staart met Morgenster, gevonden bij dit artikel.
Bij datzelfde artikel ook een foto van een Nederlandse onderzeeboot, waarop diezelfde vlag wappert.
Het is dan ook volstrekt krankjorem dat Nederland (onder Indonesische druk) het voeren van die vlag op veteranendag heeft verboden. Het was indertijd gewoon een officiële vlag!
(Toevallig kwam ik onlangs op Historisch Hoek van Holland dit artikel tegen: Militairen naar Nieuw-Guinea.)
Utrecht 2018
Onlangs kwam ik het boek van de foto hierboven tegen: Oost-Indische dames en heeren van Jan ten Brink. Het werd genoemd in Indië in de goede ouden tijd van Victor Ido.
Nederlands Indië, goede oude tijd, tempo doeloe – het is inmiddels lang geleden, dat koloniale verleden van Nederland. Het lijkt nu voor de meeste Nederlanders weg te zakken in vergetelheid, zoals ik al eens schreef.
Die tijd was trouwens lang niet altijd goed voor de oorspronkelijke bewoners van Indonesië. Nederlands geschiedenis daar is vol van geweld en uitbuiting. Piet Hagen heeft het aantal oorlogen in Indië geteld en komt tot zo’n vijfhonderd ‘min of meer afgebakende militaire confrontaties’.
Het boek Oost-Indische dames en heeren (uit het einde van de negentiende eeuw) gaat niet voor niets voornamelijk over de koloniale elite. De oorspronkelijke bevolking komt slechts langs als dienstbode en koelie. De Indo’s, mensen van gemengde afkomst, maken wel deel uit van het verhaal, maar vooral in het laatste deel van het boek wordt duidelijk dat veel blanken op hen neerkeken.
Het verleden is vaak niet de goede oude tijd, die we er zo graag van maken.
In mijn boekenkast staat dit boek, afkomstig van een bibliotheek in het voormalige Nederlands Indië. Het gaat om De onderneming van Maxim Gorki. De uitgave is uit 1927. Wellicht was het boek van mijn overgrootmoeder, oma Cor.
Ons koloniale verleden ligt steeds verder achter ons, zoals ik eerder schreef.
Aan kinderboeken uit die tijd refereerde ik ook al eens, net als aan koloniale literatuur.
De koloniale variant van onze leesplank kreeg hier aandacht.
De roman Johan Maurits van Nassau van Paulo Setúbal vertelt het verhaal van de opstand van de Portugezen en Brazilianen tegen de Hollandse overheersing in Brazilië. Dat was in het perspectief van Setúbal een bevrijdingsstrijd.
Tijdens de tachtigjarige oorlog tegen Spanje veroverden de Nederlanden een deel van Brazilië op de Portugezen. Formeel op de Spanjaarden, want die hadden Portugal ingelijfd en de Nederlanden vochten voor onafhankelijkheid tegen Spanje. Holland zwaaide van 1624 tot 1654 de scepter in het belangrijkste deel van Brazilië.
Nederlands Brazilië heeft betrekkelijk weinig sporen nagelaten in de Nederlandse geschiedschrijving. Wel is er het Mauritshuis, dat gebouwd is door prins Johan Maurits van Nassau, die diende als gouverneur van Nederlandse Brazilië. In 1647 verscheen Rerum per octennium in Brasilia van geschiedschrijver Caspar van Baerle (Barlaeus) over het bewind van Johan Maurits. Rechtsonder uit dat boek het wapen van Mauritsstad, genoemd naar de gouverneur. Het is een illustratie door schilder Frans Post. [ Meer ]
In Brazilië leeft de geschiedenis van Hollands Brazilië veel meer, zoals blijkt uit dit artikel.
Literatuur
In de literatuur is er een vrij recent boek van Vinco David over die tijd: Achter het riet. Ouder is Donja Saskia en haar prins van P.J. Risseeuw (uit 1975). Onlangs vond ik een nog veel oudere roman over die periode in de Nederlandse en Braziliaanse geschiedenis: Johan Maurits van Nassau door Paulo Setúbal. Het is geschreven vanuit het Braziliaanse perspectief: de (bevrijdings)strijd tegen de Hollandse bezetter. Het boek is van 1925, de vertaling uit het ‘Portugeesch’ door R. Schreuder en J. Slauerhoff verscheen in 1933.
In de inleiding van Johan Maurits van Nassau zegt vertaler Schreuder dat Brazilië onder Nederlands regime beter afgeweest zou zijn, als de West-Indische Compagnie waar Hollands Brazilië onder viel niet zo inhalig was geweest en immigratie vanuit Noord-Europa had gestimuleerd, “het middel om het land de juiste mentaliteit en het noodige doorzettingsvermogen te verschaffen. Dat zij daarentegen tot vulling harer geldkisten den slavenhandel dreef en bevorderde, en het land overstroomde met negers welk ras Brazilië tot op de huidigen dag in haar voortgang heeft gehinderd.” Dat is duidelijk geschreven in andere tijden …
Dit doet aan het boek overigens weinig af, want dat gaat voornamelijk over het samenspannen van Portugezen en geboren Brazilianen tegen het Hollandse bewind met een liefdesverhaal als extra. Ondanks de titel gaat Johan Maurits van Nassau dus nauwelijks over Johan Maurits zelf. De opstand tegen de Hollanders leidt uiteindelijk tot de slag van Guararapes, waar de Hollanders definitief verslagen worden.
Voor wie geïnteresseerd is in de Nederlandse geschiedenis in Brazilië is het een aardig boek. Het geeft een beeld van die tijd gezien vanuit (nationalistisch) Braziliaans perspectief met zijn politieke gekonkel tussen verschillende groepen en is als zodanig een tegenhanger van het hierboven genoemde Donja Saskia en haar prins. De strijd tegen de Hollanders wordt afgeschilderd als een bevrijdingsstrijd, waarbij de Hollanders vanzelfsprekend worden zwart gemaakt. De vertaler waarschuwt de lezer daarvoor in de inleiding. ‘De Hollanders waren heus zo slecht niet.’ Als literatuur stelt het boek niet zo veel voor.
rss