Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

De Groene Amsterdammer heeft deze week een uitstekend artikel over het politieoptreden in de krottenwijken van Rio. Om het te lezen is een abonnement nodig of het kopen van een week toegang tot De Groene voor Euro 4. De moeite waard!

Noch de drugshandel, noch de favelabewoners zijn volgens Freixo interessant voor de overheid. ‘Het UPP-beleid (pacificatiepolitie stationeren in de krottenwijken, BE) is niets anders dan de militaire reconquista van gebieden die van belang zijn voor de stad. Als je de kaart erbij haalt en ziet waar de UPP’s gestationeerd zijn, kun je de eigenlijke doelstelling onmogelijk ontkennen: de zones die van belang zijn voor de Olympische Spelen beveiligen. De pacificatiepolitie is er niet voor de bewoners van de favela, ze is er enkel om wille van de plaats waar die favela ligt.’

Eerder schreef ik al over de hypocrisie rond het politiebeleid in Rio de Janeiro. Ook schreef ik over het feit dat de minder bedeelde Brazilianen meestal niet profiteren van dergelijke grote evenementen en over de corruptie, die de sportevenementen met zich meebrengen.

Meer Brazilië

Veel aandacht (ook internationaal – NRC) voor het feit dat de Braziliaanse politie de “grootste sloppenwijk van Zuid-Amerika” Rocinha, alsmede de sloppenwijken Vidigal en Chácara do Céu in Rio de Janeiro is binnengevallen om daar rust en orde te scheppen.

De actie was ruim van tevoren uitvoerig aangekondigd, dus het wekt weinig verbazing dat de drugshandelaars, waar de wijken berucht om zijn, waren vertrokken en geen tegenstand boden. Het lijkt de politie er vooral om te doen om de wijken rond de grote evenementen in Rio, zoals het wereldkampioenschap voetbal in 2014 en de Olympische Spelen van 2016 onder controle te hebben. Dat de drugshandel zich naar andere wijken verplaatst, is van minder belang voor de autoriteiten, die zichzelf wel heel uitvoerig op de borst klopten met deze actie.

Dit was vooral een propagandaslag. De media deden er aan mee.

Meer Brazilië

In Rio de Janeiro moeten 750 arme gezinnen wijken voor de aanleg van wegen ten behoeve van het wereldkampioenschap voetbal in 2014 en de Olympische Spelen in Rio de Janeiro van 2016. Er zijn steeds meer klachten over de procedures, die daarbij gevolgd worden en de compensatie voor de onteigening is lang niet groot genoeg om alternatieve woonruimte te vinden. In de andere speelsteden van het WK voetbal zijn soortgelijke problemen. In Belo Horizonte dreigen 2.600 gezinnen hun huis te verliezen, in São Paulo nog eens duizenden gezinnen.

De klachten komen van een katholieke organisatie in de favelas (krottenwijken) van Rio de Janeiro en van Amnesty International. Ook de Verenigde Naties houdt zich bezig met de gang van zaken rond de werkzaamheden voor de grote evenementen. In een korte video van de Britse krant The Guardian doet een getroffen Braziliaan zijn beklag.

Grote evenementen als de Olympische Spelen en het WK voetbal brengen maar weinig goeds voor de lokale bevolking, als je naar de langere termijn kijkt. De infrastructuur, die wordt aangelegd, is voornamelijk gericht op de evenementen en maar beperkt op de lokale behoefte. De werkgelegenheid, die de evenementen bieden, is maar tijdelijk.

Meer Brazilië

Eerder vroeg ik mij af of Rio de Janeiro de miljoenen die gemoeid zijn met grote evenementen als de wereldkampioenschappen voetbal (2014) en de Olympische Spelen (2016) niet beter zou kunnen besteden aan het ontwikkelen van de arme stadsdelen (favelas).

De regen van de afgelopen dagen met de daarmee gepaard gaande modderlawines en (tot nu toe) bijna tweehonderd slachtoffers in de deelstaat Rio de Janeiro onderstrepen de noodzaak tot stadsontwikkeling op pijnlijke wijze.

Zo kwam in Niteroi, een gemeente tegenover Rio de Janeiro, een helling naar beneden, die enkele tientallen huizen heeft bedolven. Naar de slachtoffers wordt nog gezocht. Het ging om een voormalige vuilnisbelt, waarop illegale bouw plaats vond. Een voormalige vuilnisbelt is zeer onstabiel, vanwege het rottingsproces van het vuilnis.

Cynici zeggen nu dat de armen daar maar niet hadden moeten bouwen, ze wisten dat het niet mocht. Het pijnlijke feit is evenwel dat de overheid in twintig jaar niets heeft gedaan om deze illegale bouw te verhinderen. Het gebied stond zelfs niet op de kaarten als risicogebied. De armen hebben meestal weinig keus, er wordt veel te weinig gebouwd in de goedkope sector.

Het gebrek aan beleid om bouw in risicogebieden, illegaal of niet, tegen te gaan, is in Brazilië wijd verbreid. Eerder dit jaar vergden modderlawines in de deelstaat São Paulo ook tientallen doden, vaak om dezelfde reden: illegale en door de overheid gedoogde bouw in risicogebieden.

In het geval van de deelstaat Rio de Janeiro blijkt de deelstaatregering ook nog eens geld dat begroot was voor stadsontwikkeling in kas te hebben gehouden.

Een groots opgezet plan om de informele wijken rond de steden van Brazilië te ontwikkelen, daar riolering en bestrating aan te leggen, risicogebieden leeg te maken en voor de bouw van alternatieve, goedkope woningen is zeer hard nodig. Brazilië kent economische groei, er zijn dus middelen voor. Waarom die besteden aan grote evenementen, die niet blijvend zijn, als er nog zo veel permanente problemen opgelost moeten worden?

April 2010

Meer Brazilië

In 2014 zijn in Brazilië (onder andere in Rio) de Wereldkampioenschappen voetbal en in 2016 is Rio de Janeiro gastvrouw voor de Olympische zomerspelen. Is dat goed voor de arme bevolking in de krottenwijken? Ja en nee.

Meer dan een kwart van de 471 miljoen stadsbewoners in Latijns Amerika woont in de zogenoemde krottenwijken, in Brazilië favelas genaamd, in Argentinië villas miserias. Wereldwijd wonen 827,6 miljoen mensen in dergelijke krottenwijken. Elk jaar groeit die groep met tien procent. (Cijfers gepresenteerd tijdens het Fifth World Urban Forum, The Right to the City: Bridging the Urban Divide, in maart gehouden in Rio de Janeiro.)

Overigens zijn die krottenwijken gedeeltelijk gewone, zij het ongeplande steden met stenen huizen, winkelstraten en dergelijke. Slechts een deel bestaat uit echte krotten. Zie De burgerlijke krottenwijk.

De grote evenementen in Rio de Janeiro betekenen dat er extra geïnvesteerd gaat worden. In de stadions en andere sportgelegenheden. Dat biedt werkgelegenheid, die zeer welkom is, want ondanks de gezonde economische groei van Brazilië (voor 2010 wordt meer dan vijf procent verwacht), zijn er nog steeds veel werklozen en mensen met zeer precaire baantjes. Ook in de infrastructuur worden miljoenen gepompt, bijvoorbeeld in openbaar vervoer. Goed voor de werkgelegenheid, maar de lijnen ten behoeve van de sport zullen niet noodzakelijkerwijs de routes rijden, waar het volk om verlegen zit.

Ook tijdens de evenementen zullen veel mensen werk hebben om bezoekers en atleten te ontvangen, te bewaken, te vervoeren en om de massale toeloop van eten en drinken te voorzien. Al deze werkgelegenheid en die in de bouw en infrastructuur is evenwel tijdelijk.

Ook in veiligheid wordt veel geld gestoken. Er is eindelijk een serieuze poging gaande om de favelas te heroveren op de drugsbendes, die daar vaak de baas zijn. Door permanente aanwezigheid van ‘vredespolitie’ zijn een aantal van die perifere wijken inmiddels een stuk veiliger geworden, al is de strijd nog lang niet gestreden. Daarvan profiteert ook de arme bevolking.

Er komen verder ongetwijfeld een paar sympathieke projecten met mooie public relations campagnes, er zijn allicht mensen die straks voor een aantrekkelijke prijs de onderkomens van de atleten kunnen kopen.

Ondanks deze voordelen voor de bevolking, kan ik mij niet voorstellen dat de miljoenen, die in dergelijke evenementen worden gestoken niet beter besteed hadden kunnen worden. Een creatief en grootscheeps ‘favelareconstructieplan’ en eenzelfde geconcentreerde inspanning en financiering als in deze evenementen wordt gestoken, zouden veel meer zoden aan de dijk zetten voor de armoedebestrijding. Breng water en riolen naar de perifere wijken van Rio, ga daar bestraten, geef economische impulsen en maak van de favelas echte, gezonde stadsdelen. Daar profiteren de armen veel meer van, ook op de langere termijn.

Laten we eerlijk zijn, alle mooie praatjes die we gaan horen ten spijt: grote evenementen zijn toch vooral feestjes voor hen die in goede doen zijn.

Dat neemt overigens niet weg dat de meeste Brazilianen maar wat trots zijn op het feit dat Brazilië deze wereldkampioenschappen en Olympische spelen mag houden.

Maart 2010

Meer Brazilië

Woedend was de gouverneur van de deelstaat Rio de Janeiro Sérgio Cabral. De wereldkampioenschappen voetbal van 2014 en de Olympische Spelen van 2016 in Rio zijn volgens hem niet haalbaar, als de deelstaat een deel van de olie-inkomsten van Brazilië misloopt.

Brazilië heeft een paar jaar geleden grote olievelden gevonden voor de kust van de deelstaten Rio de Janeiro, São Paulo en Espírito Santo. Daar wordt al olie gewonnen, maar op nog grotere diepte, onder de daar liggende zoutlagen zit nog veel meer van het ‘zwarte goud’. In Brazilië duiden ze deze olie daarom aan met de term pré-sal (vóór het zout). Over een paar jaar moet de winning beginnen.

Het Braziliaanse parlement vond dat een goede gelegenheid om de verdeling van de opbrengsten te herzien. Tot nu kregen de olieproducerende deelstaten een flink deel van de oliewinsten. Het parlement nam een wet aan om zowel voor de al bestaande oliewinning en mijnbouw als voor de nieuwe olievelden de verdeelsleutel te veranderen, zodat alle deelstaten ervan profiteren.

In beginsel een rechtvaardige keuze, want waarom zouden voornamelijk de deelstaten, waar toevallig olie of mineralen zitten, daarvan profiteren? De olie zit zelfs niet in die deelstaten in de grond, maar in de zeebodem voor hun kust op respectabele afstand.

Echter, Rio de Janeiro en andere staten zien hierdoor ineens een streep gehaald door een belangrijke inkomstenbron. De deelstaat Rio de Janeiro krijgt de zwaarste klap. Als het door gaat ontvangt Rio ongeveer twee miljard euro per jaar minder.

De vraag is nu of president Lula het voorstel van het parlement met een veto zal tegen houden. Overigens, de Brazilianen laten de wereldkampioenschappen voetbal en de Olympische Spelen natuurlijk niet aan hun neus voorbij gaan. Die dreiging is onderhandelingstactiek.

Maart 2010

Meer Brazilië