Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, West-Papua, media en meer

Archive for the ‘ontdekkingsreizen’ tag

Koloniaal verleden 4: wijn

leave a comment

Foto van fles wijn De wijn op deze foto kwam ik in de jaren ’80 van vorige eeuw al tegen in Lissabon. De wijn is genoemd naar Pedro Álvares Cabral, die de ontdekker heet te zijn van Brazilië.

‘Hé, het koloniale verleden’, dacht ik toen, net zoals eerder dit jaar, toen ik bij de koffie na een lunch in Brazilië een suikerzakje kreeg met het type schepen waarmee Álvares Cabral waarschijnlijk zijn reis naar Brazilië maakte.

De wijn op de foto is een vinho verde, een jonge wijn uit het noorden van Portugal, die licht mousserend is. De witte variant kan op een warme dag zeer verfrissend zijn, maar ik ben nooit een liefhebber geworden van de vinho verde.

Meer koloniale sporen:

Winkel voor koloniale hoeden in Lissabon

Winkel met koloniale waren in Porto

Meer koloniale geschiedenis | Meer foto’s

Koloniaal verleden 3: caravelas

leave a comment

Foto van kopje koffie en suikerzakje

Itanhaém (SP) Brazilië 2014

Soms stuit je ineens, zo maar bij het kopje koffie na de lunch, op het koloniale verleden van een land. Dit suikerzakje eert de caravelas (karvelen), waarmee de Portugezen hun koloniale wereldrijk stichtten.

De caravela was een zeer goed manoevreerbaar zeilschip, waarmee de Portugezen veel van hun grote ontdekkingsreizen in de vijftiende en zestiende eeuw deden. Net als Nederland vestigde Portugal een wereldwijd koloniaal rijk, met vestigingen in Afrika, het verre oosten en als grootste kolonie Brazilië.

Brazilië riep in 1822 de onafhankelijkheid uit onder leiding van de prins-regent Dom Pedro, zoon van de Portugese koning. In 1825 erkende Portugal de onafhankelijkheid van Brazilië.

Eerder op dit webblog een paar andere koloniale sporen: winkel voor koloniale hoeden in Lissabon en een winkel met koloniale waren in Porto.

Meer koloniaal verleden op dit blog

>

Meer koloniale geschiedenis | Meer foto’s

Mysteries van de wereld: beschaving in het regenwoud

2 comments

Omslag boek 'Brazilian adventure'Zijn er nog wel ontdekkingen te doen in deze wereld? Als je de schitterende natuurdocumentaires van de BBC ziet en de documentaires van National Geographic Channel bekijkt, dan lijkt het dat de mens inmiddels overal is geweest en de hele wereld uit en te na in kaart heeft gebracht.

Op het eerste gezicht zijn er alleen nog grote mysteries op te lossen voor wat betreft het reilen en zeilen van de kosmos, waar we volgens natuurkundige Robbert Dijkgraaf maar vier procent van begrijpen. Ook in de diepte der oceanen valt nog wel het een en ander te ontdekken, ondanks de spectaculaire beelden, die we daarvan op televisie hebben kunnen zien. Op die twee gebieden zijn verkenningstochten alleen mogelijk met behulp van topwetenschap en spitstechnologie (ruimtevaartuigen dan wel extreem diep varende onderzee-apparaten). Dat is heel anders dan de vroegere ontdekkers, die te voet, te paard of te ezel, in kano’s of op sledes op expeditie gingen naar onbekende streken op de aardbol, zoals de binnenlanden of de polen.

Regenwoud
Toch zijn er ook op het droge deel van de aardbol vandaag de dag nog veel open vragen. Een groot mysterie vormt het regenwoud in Zuid-Amerika. De ontdekkingsreizigers van de zestiende eeuw schreven dat er hele beschavingen te vinden waren. Daar werd lang weinig geloof aan gehecht, maar inmiddels zijn er in het regenwoud resten van culturen gevonden, die niet passen in het beeld dat we nu hebben van ‘primitieve’, kleine indianenstammen in een uitgestrekt, dunbevolkt gebied.

Zo zijn er veel sporen van rijk versierd aardewerk gevonden, en stukken met zwarte aarde, die duidelijk aangelegd zijn om landbouw te bedrijven. Dat gaat tegen het heersende idee in dat het regenwoud te arme grond heeft om een landbouwsamenleving mogelijk te maken. Ook grottekeningen en aangelegde patronen in het landschap duiden op verloren beschavingen, waar we nog maar weinig van weten.

De stad Z
Omslag boek 'The lost city of Z'De verhalen over die verloren beschavingen leidden begin vorige eeuw tot een ander mysterie: dat van de expeditie van de Britse ontdekkingsreiziger Percy Fawcett, die tijdens een ontdekkingstocht in het Braziliaanse regenwoud in 1925 verdween. Fawcett was op zoek naar een vermeende ‘verloren’ beschaving in het regenwoud, die hij de ‘stad Z’ had gedoopt. Zijn expeditie kreeg wereldwijde aandacht en daardoor was de hele wereld begaan met zijn lot. Er gingen wilde theorieën rond, bijvoorbeeld dat Fawcett Z gevonden had en zich daar had gevestigd en niet terug wilde naar de ‘beschaving’. Fawcetts vrouw hield haar leven lang vol dat haar man nog in leven moest zijn. Diverse expedities gingen op zoek naar Fawcett, waarbij meerdere doden waren te betreuren. Peter Fleming beschreef in zijn spannende reisverslag Brazilian adventure (1933) een van de expedities, die probeerden uit te vinden wat er met Fawcett gebeurd was.

Recent (2009) schreef David Grann met The lost city of Z een fraai overzicht van Fawcetts leven, zijn mislukte laatste expeditie en de nasleep die deze had. Grann beschrijft mooi de context van de expedities van de eerste helft van de vorige eeuw en wat voor man Fawcett was. Hij gaat na waar Fawcett zijn geloof in Z vandaan haalde en vindt in diens aantekeningen aardig wat serieuze aanwijzingen voor de mogelijkheid dat er complexe beschavingen in het regenwoud waren. Fawcett was zeker geen naïeve dromer over ‘steden van goud’. The lost city of Z beschrijft minutieus wat er bekend is van de expedities van Fawcett, de concurrentiestrijd tussen de bekende explorers van die tijd en de expedities, die na Fawcetts verdwijnen naar hem op zoek gingen.

Grann duikt niet alleen in de de archieven, hij reist ook zelf naar Fawcetts laatst bekende kamp, dat volgens Grann niet lag op de plaats waar anderen het zochten. Volgens Grann hield Fawcett indertijd de precieze locatie geheim. Hij komt ter plekke en meent daar het mysterie van Fawcett te hebben opgelost. Hij raakt ervan overtuigd dat Fawcett door indianen is vermoord, wat uiteraard al eerder was geopperd.

Ooit (1951) werd zelfs gedacht dat Fawcetts schedel was gevonden, maar nader onderzoek leerde dat die niet van Fawcett kon zijn. Op aanraden van de Braziliaanse indianenkenner Orlando Villas Bôas hadden indianen beweerd dat de schedel van de vermiste ontdekkingsreiziger was om niet meer lastig te worden gevallen door mensen, die op zoek waren naar Fawcett.

The lost city of Z is een fascinerend boek, al vond ik de afwisseling tussen de voorbereidingen van de expeditie van de auteur en het historische verhaal hier en daar wat minder geslaagd. Maar daarom is het grote verhaal over de zoektochten in het regenwoud niet minder boeiend. De jungle herbergt nog vele mysteries.

Voor de laatste stand van zaken betreffende de kennis over Amerika vóór Columbus zie: 1491: New Revelations Of The Americas Before Columbus door Charles C. Mann

Meer Brazilië

Written by Bert Ernste

mei 19th, 2012 at 9:01 am

Verhalen van de eilanden

leave a comment

Omslag boekIn het voormalige Portugese koloniale rijk namen de Kaapverdische eilanden een bijzondere plek in. Toen de Portugezen er aankwamen, waren de eilanden onbewoond en de Portugezen wilden er -net als op de Azoren- een volledig blanke kolonie vestigen. Het eiland Santiago werd evenwel een doorvoerhaven van slaven, waardoor een grote zwarte bevolkingsgroep ontstond. De tien eilanden van de archipel zijn onderling sterk verschillend. De roman Aan de familie Trago van Germano Almeida speelt zich af op Boa Vista, een dor eiland dat wel wat op een woestijn lijkt. Zout is de enige natuurlijke hulpbron van het eiland. Armoede is op Boa Vista dan ook troef, maar de bevolking is volgens Almeida, die zelf van São Vicente is, verrassend opgewekt en vol humor. Heel anders dan de Portugezen met hun fado en saudade. São Vicente is het meest kosmopolitisch van de eilanden van Kaapverdië.

Aan de familie Trago is de tweede roman van Almeida, die in het Nederlands is vertaald. De ander is Het testament van senhor Araújo. Aan de familie Trago vertelt het verhaal van Pedro Trago, die zich volgens eigen zeggen vanwege een vrouw (of was het vanwege een paard?) op Boa Vista vestigt en daar een in- en exportbedrijf vestigt. De verteller, een nakomeling van Pedro Trago, probeert de familiegeschiedenis te reconstrueren. Dat valt niet mee, want de herinnering van de mensen rond Pedro Trago verschilt nogal en niet alles wordt verteld.

Zo weet de verteller niet zeker of hij een kleinzoon van Pedro Trago is, of een achterkleinzoon. Hij is de kleinzoon van een dienstmeisje van de Trago’s, maar het is niet helemaal duidelijk of zijn vader verwekt is door de oude Pedro, of door diens zoon Sefarim. Pedro Trago wordt met het klimmen van de jaren seniel en steeds hitsiger, waardoor het uiteindelijk noodzakelijk wordt om hem op te sluiten. Later in het boek zien we het verval van de eens zo grote Pedro Trago. Waar de verteller de werkelijkheid niet geheel kan achterhalen, vult hij die aan met zijn fantasie, die dan achteraf vaak ook nog blijkt te kloppen.

Dat levert een boeiend portret op van de samenleving van Boa Vista en Kaapverdië. Duidelijk anders dan in het moederland, anders ook dan in de rest van Portugees Afrika, voor wie boeken uit Angola en Moçambique leest. Interessant is bijvoorbeeld hoe de bevolking van Boa Vista uit Portugal gedeporteerde tegenstanders (onder andere Vrijmetselaars) van het regime in Portugal, de Estado Novo van Salazar, met veel achting (het zijn toch Portugezen) en interesse ontvangt. Men is in Kaapverdië ver van het moederland en de politieke strijd verwijderd.

Aan de familie Trago gaat, ook volgens de schrijver, uiteindelijk niet zo zeer over de familie Trago, maar over de cultuur van Boa Vista en Kaapverdië. Uit de onderling vaak verschillende verhalen van de betrokkenen ontstaat geleidelijk een beeld van het leven op Boa Vista met zijn overspel, de grote familiebanden en de kleinheid van een eilandsamenleving.

Almeida zei jaren terug bij een bezoek aan Rotterdam, waar veel Kaapverdianen wonen, dat hij het van groot belang vindt om de herinnering aan de cultuur van Kaapverdië te bewaren, vooral sinds in de jaren negentig een partij aan de macht kwam, die door liberalisering en privatisering veel cultuur kapot heeft gemaakt.

Kaapverdië heeft zich altijd moeten richten op het buitenland. Het was doorvoerhaven van de slavenhandel, later diende het als tussenstop voor de grote vaart en voor tussenlandingen voor vluchten vanuit Europa naar Zuid-Amerika. Nu die tussenstops niet meer nodig zijn, zoekt Kaapverdië het in het toerisme. Almeida zei in Rotterdam dat hij daar gemengde gevoelens over had. De mensen in zijn boeken zijn arm, maar netjes gekleed en zelfbewust. Die trots slijt nu weg onder invloed van het toerisme. Vroeger kende Kaapverdië geen bedelaars, nu wel.

Aan de familie Trago is een mooi, kabbelend boek, zonder groots drama, hoewel er genoeg gebeurt. Germano Almeida noemt zich dan ook liever verhalenverteller dan schrijver. Schrijver vindt hij een pretentieuze term.

Germano Almeida, Aan de familie Trago, De Geus € 7,90 (paperback).

Blik op Portugal oktober 2011

Meer Portugal | Meer koloniale geschiedenis

Written by Bert Ernste

oktober 10th, 2011 at 11:39 am

De ‘ontdekking’ van Brazilië

leave a comment

Kaart met route CabralVolgens de geschiedenisboekjes ontdekte Pedro Álvares Cabral in 1500 Brazilië. Ontdekken is een betrekkelijke, ofwel Eurocentrische term, want de lokale bevolking, naar schatting zo’n vijf miljoen indianen (Tupi en Guarani), wist al lang dat het gebied bestond.

Cabral moest volgens zijn instructies langs de kust van Afrika via Kaap de Goede Hoop naar Indië varen. Dat hij zo ver van zijn route afweek en in Brazilië terecht kwam, zou het gevolg zijn van geheime instructies om het land te bezetten, dat al in 1498 was ontdekt door een andere Portugees, Duarte Pacheco Pereira.

Duarte Pacheco Pereira zou in het grensgebied tussen de deelstaten Maranhão en Pará aan land zijn gegaan. Zijn ontdekking werd geheim gehouden, omdat het gebied volgens het fameuze verdrag van Tordesillas tot Spanje zou behoren. De vloot van Cabral was dertien schepen groot en hij beschikte over anderhalf duizend manschappen. Voor een ontdekkingsexpeditie is dat veel. Vandaar dat gedacht wordt dat Cabral bezit moest nemen van het reeds ontdekte Brazilië en daarna van de haven Calecut in India.

Voorts zijn er een aantal wilde, weinig overtuigende theorieën over de ontdekking van Brazilië lang vóór Cabral.

De Brit Gavin Menzies zegt dat een Chinese vloot al in 1421 de Braziliaanse kust (en andere gebieden) heeft bevaren. Tussen 1405 en 1433 hadden Chinese vloten van honderden jonken, die veel groter waren dan de caravelen van de Portugezen, reizen gemaakt naar Zuid-Oost-Azië, Oost-Afrika en Indonesië. Volgens Menzies deden ze dus ook Zuid-Amerika aan. De Chinezen stichtten geen koloniën en aan het einde van de vijftiende eeuw werd China weer een naar binnen gericht rijk. Menzies’ bewijzen zijn dun.

Anderen beweren dat de Vikingen, die zoals bekend rond het jaar 1000 in Noord-Amerika een vestiging hadden, tot in Zuid-Amerika zijn doorgedrongen. De nederzetting bestond echter niet lang genoeg om van daaruit naar Zuid-Amerika te zijn gegaan.

Nog weer anderen, zoals Ludwig Schwennhagen, willen ons doen geloven dat de Phoeniciërs enkele eeuwen voor Christus al in Brazilië aankwamen. Volgens Schwennhagen zouden de Phoeniciers Brazilië zelfs eeuwenlang als uitvalsbasis hebben gebruikt.

Dat er ooit een Phoenicisch schip door stormen in de Amerika’s verzeild is geraakt, is niet geheel onmogelijk. Heel waarschijnlijk is het echter niet. Hun schepen waren niet gebouwd voor tochten over de Atlantische Oceaan, dus door stormen de hele oceaan over gejaagd worden lijkt vergezocht.

Dat veel van de theorieën aan fantasie ontspruiten moge blijken uit het feit dat tekens op rotsen, die eerst aan de Vikingen werden toegeschreven, volgens anderen later ineens het bewijs waren voor de Phoenicische aanwezigheid in Zuid-Amerika.

Westerse wetenschappers komen vaak tot dit soort beweringen, omdat ze niet kunnen geloven dat de sporen die ze vinden van de indianen afkomstig zijn. Die hadden veel meer beschaving dan ze zich kunnen voorstellen van ‘primitieve wilden’.

Zie ook 1992: Columbusjaar. Maar wat vieren we eigenlijk?

Maart 2010

Meer Brazilië

Written by Bert Ernste

januari 20th, 2011 at 8:45 pm