Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

U dacht een vrije wil te hebben? Hieronder een boeiende documentaire uit 2002 over hoe we gemanipuleerd worden. Hoe het begon en hoe bedrijfsleven en politici ons denken beïnvloeden en de massa in toom houden. Zeer de moeite waard.

“The public must be put in its place, so that it may exercise its own powers, but no less and perhaps even more, so that each of us may live free of the trampling and the roar of a bewildered herd.” – Walter Lippmann.

Lees ook deze bespreking van de documentaire.

Meer over de manipulatie van ons denken.

De Duitse schrijver Günter Grass schreef een kritiek op Israel. Kort gezegd stelt hij dat Israel als kernmacht, die ook nog eens de Palestijnse gebieden bezet houdt, een groter gevaar voor de vrede in het Midden-Oosten en de wereld is dan Iran.

Dat is een soort kritiek, die op elk ander land normaal wordt gevonden, zelfs als je het met de inhoud daarvan niet eens bent. Dat leidt dan tot inhoudelijk debat. In het geval van Israel wordt dergelijke kritiek echter meteen ‘antisemitisch’ genoemd. Dát verbaast mij trouwens niet, want het is de pavlovreactie van de meeste voorvechters van Israel: elke kritiek wordt afgedaan als antisemitisch.

Mijn verbazing geldt het feit dat de inhoud van wat Grass schreef er in de media nauwelijks toe doet. De meeste media berichten vooral of zelfs uitsluitend over die reacties, de ‘rel’, die zijn stuk veroorzaakte.

Daarmee krijgen de voorvechters van Israel, die het stempel ‘antisemitisch’ hanteren om elke inhoudelijke kritiek botweg uit de weg te gaan, hun zin.

Meer mediacommentaren

Van enige afstand volg ik de berichtgeving rond het verdwijnen van gratis dagblad De Pers. De krant gaat op internet door, maar de laatste papieren editie is verschenen. Verschillende commentaren, die ik zag, bijvoorbeeld in De Groene en De Volkskrant vonden: er gaat een kwaliteitskrant verloren. Ook oud-hoofdredacteur Ben Rogmans van De Pers meent dat het goed was.

‘Van de doden niet dan goeds’, zo zegt men. OK, De Pers is niet dood, want gaat nog door op internet, maar ik moest toch wel aan die uitspraak denken, toen ik in al die berichten las dat er een kwaliteitskrant verdween.

Helaas heb ik de kwaliteit van De Pers nooit zo kunnen ontdekken. Wel is de krant stukken beter dan de gratis kranten Spits en Metro, maar dat is geen kwaliteitscriterium, want die bladen zijn nauwelijks kranten te noemen.

Toegegeven, ik las De Pers hooguit een keer per maand, omdat ik weinig met de trein reis en een deel van het jaar in het buitenland verkeer. De keren dat ik in de trein zat en die krant las, viel hij mij echter iedere keer weer tegen.

Concreet herinner ik mij een openingsartikel, waarin de bedoeling was om na te gaan wat het kabinet Balkenende IV met zijn dialoog met de burgers had bereikt. Ik weet niet zeker of het dit artikel was, maar weet nog wel dat ik dacht: prima invalshoek, magere uitwerking: rondje rondbellen met voorlichters en dat was het dan.

Dat gebeurde me regelmatig, als ik De Pers las: met interesse beginnen vanwege een origineel perspectief, maar aan het eind van het artikel onbevredigd achter blijven. Ook herinner ik mij enkele uiterst oppervlakkige berichten over Brazilië, die overduidelijk door iemand zonder kennis van dat land waren geschreven.

Voor alle duidelijkheid geef ik nogmaals toe: mijn indruk is gebaseerd op een nogal sporadische steekproef. De juichverhalen over De Pers van de laatste dagen kwamen echter wat onwaarachtig over.

Meer mediacommentaren

In Nederland lopen discussies over journalistieke mores volgens een vast patroon. Er wordt een misstand in de journalistiek geconstateerd, bijvoorbeeld het interviewen van een minderjarige overlevende van een vliegramp of het inhoudsloze van ‘afzeikjournalistiek’ en vervolgens probeert iemand iets te bedenken om zo’n misstand te bestrijden.

Voor rampenjournalistiek is al herhaaldelijk opgeroepen om te komen tot een gedragscode. Vanwege ‘afzeikjournalistiek’ deed Naema Tahir in het programma Buitenhof het voorstel om te komen tot een vorm van toezicht en Hans Roodenburg pleitte voor een boycot.

Dergelijke voorstellen leidden vrijwel altijd tot ongenuanceerde pavlovreacties van mediamensen en anderen: “censuur!”, “persbreidel!” of bijvoorbeeld “Fatsoenskloof? Afzeik-tv? Accepteer dat treiteren vorm van journalistiek is”. Pardon?

Dergelijke defensieve reacties staan een serieuze discussie over kwaliteitscriteria in de journalistiek in de weg. Wat maakt journalisten zo verschillend van -zeg- artsen, advocaten, financiële tussenpersonen, bankiers, of mensen in het onderwijs, waarvan vrijwel iedereen vindt dat die gecertificeerd en gediplomeerd moeten zijn, onder een toezichthoudend orgaan moeten vallen en zich aan duidelijke gedragscodes moeten houden?

Natuurlijk, aan elke vorm van toezicht / gedragscode / certificering zitten haken en ogen. Dat geldt zeker ook op het terrein van de media, die een hoge mate van onafhankelijkheid en kritisch gehalte dienen te hebben.

Genoemde pavlovreacties slaan echter elke discussie over toezicht / gedragscode / certificering van de (serieuze) journalistiek dood, nog voordat er iets is uitgewerkt. Dat heeft tot gevolg dat de misstanden in de media, en de non-journalistiek waar we nu vaak mee te maken hebben blijven voortbestaan. Door bijna alles in de media onder de noemer van journalistieke vrijheid te brengen verpesten de beunhazen het voor de echte professionals en krijgt de burger steeds minder respect voor ‘de’ journalistiek.

Het zou goed zijn om eerst eens naar een goed uitgewerkt voorstel voor toezicht / gedragscode / certificering van de kwaliteitspers te kijken, alvorens “censuur!” en “persbreidel” te roepen. Bestudeer zo’n voorstel, inventariseer de voor- en nadelen (zullen er zijn) van een professioneel ingekaderde journalistiek, weeg die af tegen de grote nadelen en voordelen (zijn er ook?) van een niet ingekaderde en veel te breed gedefinieerde journalistiek met de uitwassen, zoals we nu hebben. Oordeel dan pas en niet op voorhand.

Een serieus beroep als journalist verdient een steviger basis dan “wij journalisten weten wel wat we doen”. We zien het dagelijks: dat valt vies tegen.

Zie ook De absurde mediacratie verklaard.

Meer mediacommentaren

Veel journalisten weten niet om te gaan met de nieuwe tijden en nieuwe media. Eerlijk is eerlijk, bezuinigingen en internet hebben de journalistiek niet gemakkelijker gemaakt. Dat mag evenwel geen excuus zijn kwaliteitseisen maar het raam uit te gooien.

In NRC krijgt een journalist nu zelfs de ruimte om (nauwelijks beargumenteerd) te verdedigen dat ‘afzeikjournalistiek’ ook journalistiek is en dus acceptabel. Het betoog komt eigenlijk neer op: het is er, het is ook journalistiek, wen er maar aan. Kom nou. Zo kun je journalistiek zo ver oprekken dat alles er onder valt en daarmee dat alles geoorloofd is. Weg met kwaliteits- en andere criteria.

Eerder constateerde ik al dat een serieuze krant als de Volkskrant het verschil niet snapt tussen de privacy van een bekende Nederlander en die van een negenjarige (!) privépersoon, die na een groot ongeluk in het ziekenhuis ligt. Ook hier een ongefundeerd betoog, waaruit vooral blijkt dat veel journalisten hijgend en zonder na te denken achter non-nieuws aanlopen.

Journalistiek zou zich moeten beperken tot waarheidsvinding: het boven water halen van relevante feiten en inzichten, die nodig zijn om in deze wereld te functioneren en deel te nemen aan de samenleving. Hoewel politici en bekende Nederlanders wel tegen een stootje moeten kunnen, is het nauwelijks relevant om hun weerbaarheid tegen voortdurend treiteren te weten. Daar schieten we als burger niets mee op.

Kwalitatief goede journalistieke invulling geven aan genoemde waarheidsvinding is moeilijk genoeg, vermeng het niet nog eens met andere takken van sport. Voor andere mediaspecialismen kun je beter andere namen bedenken, want journalistiek zijn ze niet.

Of je moet ‘afzeikjournalistiek’ net zozeer als journalistiek beschouwen als slaan een vorm van communicatie is. Je moet het hoe dan ook niet willen.

Meer mediacommentaren

In de Volkskrant stelt Maarten Keulemans dat NRC Handelsblad met de onthullingen over de medische toestand van prins Johan Friso hetzelfde deed als indertijd De Telegraaf, die na de vliegramp in Libië de enige overlevende interviewde. Het ging om de jonge Ruben. NRC en vele anderen spraken toen schande van de De Telegraaf.

Het is verbijsterend dat een journalist het verschil niet ziet tussen een bekende Nederlander en een privé-persoon, die bovendien nog eens zeer minderjarig is. Het is ook kwalijk dat de dienst doende eindredacteur van de Volkskrant zo’n onzinvergelijking niet uit de krant houdt.

Daarmee is niet gezegd dat er geen privacyregels zijn geschonden bij de door NRC verstrekte medische gegevens van de prins. Vooral omdat er geen enkel maatschappelijk belang is bij het eerder te weten komen hoe de prins er aan toe is (hij is zelfs geen troonopvolger meer), was het volstrekt onnodig en daarom onethisch om medische gegevens te lekken.

Keulemans zegt ook nog dat als hij de kans had gehad, “met de neus in de boter was gevallen” zoals hij het noemt, hij met graagte de medische gegevens van de prins had gelekt. “Met rode wangen had ik dan verslag gedaan van de zaak. In geuren en kleuren had ik u alles verteld over Friso’s schedeldak en de twintig minuten van zuurstof gedepriveerde hersenen daaronder.”

De media-aandacht voor het ongeluk van de prins is buiten alle proporties. De rare redenering van Keulemans verklaart voor een deel waarom. Menig journalist holt hijgend achter het zogenaamde nieuws aan en denkt overduidelijk niet meer na.

Meer mediacommentaren

Recentelijk waren er berichten over ongecontacteerde indianen in het grensgebied van Brazilië en Peru. Die geïsoleerd levende indianen worden bedreigd door illegale houtkap in het regenwoud. De Peruaanse autoriteiten hebben nu, waarschijnlijk mede onder druk van de internationale aandacht, een inval gedaan in het houthakkerskamp.

Ook in Brazilië leven nog geïsoleerde indianenstammen, die bedreigd worden door illegale houtkap, hetzij voor de opbrengst van het hout, hetzij om gebieden kaal te maken om er veeteelt te kunnen bedrijven. Op andere plekken moeten indianen wijken voor de aanleg van stuwdammen, zoals bijvoorbeeld de Belo Monte stuwdam in de Xingu rivier.

De film Zagen van de ordeloosheid | Serras da desordem laat een indringend beeld zien van de ellende, die dergelijke praktijken voor de indianen veroorzaken. Het vertelt het ware verhaal van Carapirú, die na een brute aanval op zijn dorp eenzaam door de jungle zwerft, bij blanken terecht komt en via het bureau voor indianenzaken weer bij zijn stam (wat daar van over is) wordt gebracht. Trailer (begint saai, daarna goed):

Waar de inheemse bevolking in dergelijke gevallen altijd de zwakste partij is tegenover de ‘beschaafde’ wereld, verdienen ze zonder enige twijfel onze steun.

Toch zitten er grote dilemma’s in de omgang met geïsoleerde indianenstammen. De samenleving van de indianen is vaak niet die harmonieuze, op volstrekt ecologische manier met de natuur omgaande maatschappij, die je in de westerse beeldvorming vaak tegen komt. Er is angst voor boze geesten, er komen onderling gewelddadige verhoudingen voor en de gezondheidszorg is natuurlijk miniem, zodat veel indianen lijden aan ziekten en verwondingen, zonder dat daar wat aan gedaan kan worden.

Aan de andere kant werkt het contact met de ‘moderne’ maatschappij meestal sterk ontwrichtend en brengt die naast gezondheidszorg vaak juist ziektekiemen met zich mee, waar de inheemse bevolking geen weerstand tegen heeft. Het boek Rooksignalen van Ineke Holtwijk geeft een fascinerend beeld van het leven van de indianen en de dilemma’s, die de keuze tussen in isolement laten leven of niet met zich mee brengt. Wie begaan is met de indianen van Zuid-Amerika en met natuurvolken in het algemeen, doet er goed aan dit boek te lezen.

Alles bijeen krijgen we in de Nederlandse media een wat vertekend beeld van de indianen, zoals ik eerder als eens schreef in Stereotiepen: indianen in Brazilië en in De indiaan die een televisie wilde: het nieuws dat we niet krijgen. De indiaan is niet die nobele, ecologisch levende wilde, die we met onze westerse ogen (zegt meer over ons) graag willen zien. Blijft overeind dat de oprukkende ‘beschaving’ veel schade aanricht onder inheemse volken, die daarom onze solidariteit verdienen.

Meer Brazilië

We maken onszelf graag wijs dat we kritische media hebben, maar dat valt nogal tegen. In de aanloop naar de oorlog tegen Irak, lieten de media hun kritische taak op erbarmelijke wijze liggen. Zie Michael Massing The press: The enemy within en Now they tell us.

Die artikelen gaan over de media in de Verenigde Staten in de nasleep van de aanslagen van 11 september 2001, maar ook in Europa was de pers veel te weinig kritisch ten aanzien van de argumenten om tegen Irak ten oorlog te trekken. Zie Media onder vuur.

Bij de invoering van de Euro heulde de pers al evenzeer met de machthebbers, zoals Martin Sommer onlangs betoogde in De journalistiek vocht aan de zijde van politici die de euro wilden. Aanvulling 6 december 2011: Lees ook De euro was de grootste slaappil van allemaal, dat ook op de versuffende invloed van de televisie wijst.

Bij de huidige Eurocrisis lopen de media al even hard achter ‘de’ financiële markten en de regeringen aan. Kritische geluiden zijn er wel, vooral op de opiniepagina’s, maar de overwegende indruk, die de media in het kielzog van de machthebbers scheppen, is dat ‘Merkozy’ ons moet redden en dat bezuinigen op de overheidsuitgaven de enig mogelijke weg is. Liefst zonder democratische inmenging en controle.

Ondertussen zijn er enorme steunfondsen om de financiële sector overeind te houden, steunfondsen voor landen (indirect eveneens voor de banken, die aan die landen leenden) en géén steunfondsen om onze pensioenen en sociale voorzieningen op peil te houden. Integendeel, daaruit moeten die andere steunfondsen juist betaald worden: bezuinigen op de overheidsuitgaven is de mantra van de Europese Unie en Europese regeringen, in plaats van (ook) de economie stimuleren. Volgens enkele ‘verbijsterde economen’ doet de Europese Unie precies het verkeerde.

Manifest verbijsterde economen (Engels)

Een debat over een ander soort economie voeren we niet of nauwelijks, zoals ook het klimaatdebat geheel is ondergesneeuwd. Onze regeringen zijn daar niet mee bezig en de meeste media volgen daarin. Natuurlijk, in een crisis moet je eerst de korte termijn oplossen, maar de lange termijn mag je nooit uit het zicht verliezen. Doe je dat wel, dan maak je dezelfde fouten en los je de fundamentele crisis niet op.

Meer commentaren

De spanning rond Iran stijgt. Een deel van de internationale gemeenschap (lees: de Verenigde Staten en vooral Israel) meent dat militair ingrijpen nodig is, omdat Iran bijna klaar is met een nucleair wapen. Dat is hoogst vreemd. Israel heeft sinds jaar en dag atoomwapens tegen het non-proliferatieakkoord in. Daar is nooit actie tegen ondernomen. Waarom nu wel optreden?

Volgens sommigen is dat omdat Israel een fatsoenlijk land is en Iran niet. Israel is inmiddels echter een schurkenstaat, die al meer dan veertig jaar resoluties van de Verenigde Naties aan zijn laars lapt, de Palestijnen gegijzeld houdt, disproportioneel reageert op aanslagen van de Palestijnen en ga zo maar door.

Dat Iran zich bewapent met zo’n buur is eigenlijk wel te begrijpen. Iran wordt afgeschilderd als de grote boosdoener in het Midden-Oosten. Daar zal veel van waar zijn, maar ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat we ook te maken hebben met sterk gekleurde informatie. Op de recente beschuldigingen van terrorisme tegen Iran is in ieder geval veel af te dingen.

Het lijkt erop alsof we via de media worden klaar gestoomd voor een nieuw militair avontuur in het Midden Oosten, opnieuw op wankele gronden. Hier een overzicht van mogelijke Iraanse dreigingen met als conclusie: die vallen wel mee en bombarderen helpt niet. Vijf redenen om Iran niet aan te vallen. Ook de moeite waard is dit artikel.

Meer commentaren