De eerste ‘smartlap’, die ik in mijn leven hoorde, was In een hutje in de duinen (Ik ga pappie tegemoet) gezongen door een klasgenoot in de derde klas lagere school. Tjonge, wat maakte dat toen indruk! Wat een treurnis, hoe zielig! Het zieke jongetje dat sterft: “Want het kleine levenslampje / Is die nacht stil uitgegaan”, terwijl hij, uitkijkend over zee, vergeefs wacht op de terugkeer van zijn vader die op zee is verongelukt.
“Mammie durfde niet te zeggen
Dat z’n Pappie nooit meer kwam
Dat een storm z’n schip deed zinken
en de wrede dood hem nam”
Het levenslied, in die tijd onder meer bekend door de Zangeres zonder naam, was toen niet helemaal ‘cultureel correct’. Dat wil zeggen dat de hogere kringen er wat op neerkeken als zijnde een wat goedkoop, sentimenteel volksvermaak. Dat het tranentrekkers waren met het nodige effectbejag is natuurlijk een feit.
Vele jaren later leerde ik de fado kennen, smartelijke liederen uit Portugal. Die mochten dan weer wel in ‘culturele kringen’, althans in Nederland waar we de fado typisch Portugees vonden. In Portugal vond de elite de fado te volks net als bij ons de smartlap.
Inmiddels is dat onderscheid tussen hogere en lagere kunst in beide landen goeddeels verdwenen. Er wordt niet meer zo op het levenslied neergekeken.
In het Museum van Speelklok tot Pierement (nu kortweg Museum Speelklok geheten) had ik begrepen dat het woord smartlap komt van een roldoek met een soort beeldverhaal dat straatmuzikanten meevoerden om nog meer emotie bij hun publiek los te maken dan de levensliederen al deden. Geëmotioneerde mensen geven meer geld. Volgens dit artikel is dat echter onjuist en komt het woord oorspronkelijk uit de Rooms-Katholieke liturgie.
Zie ook Friese en Braziliaanse fado.
rss