Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, West-Papua, media en meer

Archive for the ‘straatkinderen’ tag

Bus 174 en de onzichtbaarheid van de armoede

leave a comment

Poster filmÔnibus 174 (Bus 174) (2002) van José Padilha (die later bekend werd door zijn films Tropa de elite en Tropa de elite 2) is een lange, indringende documentaire over de kaping van een stadsbus in Rio de Janeiro in 2000. Sandro Rosa do Nascimento gijzelde na een mislukte overval (?) een aantal passagiers en gedurende vier-en-een-half uur dreigde hij hen te doden, omringd door politie en media. Er bestaat ook een speelfilmversie van de gebeurtenissen onder de titel Última parada 174 (Laatste halte 174) (2008) van regisseur Bruno Barreto. Deze heb ik nog niet gezien.

De (lange) film van Padilha wisselt beelden van de gijzeling af met interviews en beelden van de wereld van daklozen en misdadigers (gevangenissen), die een triest beeld schetsen van de dader en zijn situatie. De documentaire preekt niet, maar laat op een onnadrukkelijke manier zien hoe de armen in Brazilië (niet alleen daar trouwens) worden genegeerd. Om diep over na te denken.

Let op: deze recensie vertelt de inhoud van de film. Wie hem eerst wil zien zonder de afloop te weten, kan hier terecht (vervolg recensie daaronder):


Op jonge leeftijd zag Sandro zijn moeder voor zijn ogen bloedig vermoord worden. Zijn vader heeft hij nooit gekend. Hij gaat al jong op straat leven, waar de straatkinderen regelmatig worden mishandeld of zelfs afgeschoten door milities, vaak bestaande uit politieagenten. Sandro overleefde zo’n bloedbad bij de Candelária kerk in Rio de Janeiro in 1993. Hij voorziet in zijn levensonderhoud via diefstal en overvallen.

Tijdens de gijzeling schreeuwt Sandro dat de Braziliaanse maatschappij de armen negeert en geen kans geeft. Dat beeld komt ook voort uit de interviews. De armen van Brazilië worden genegeerd door wie het beter heeft en zijn als het ware onzichtbaar. Zo voelen ze zich ook, zo blijkt uit de interviews. Ze voelen dat ze niets zijn, dat de wereld hen niet ziet en niet wil zien. Als ze in de gevangenis zitten, worden ze als beesten behandeld en raken ze het spoor verder bijster.

Sandro is, zo blijkt gedurende de uren durende gijzeling, niet echt van plan om de gijzelaars te doden. In de bus hebben enkele van de jonge vrouwen die zijn gegijzeld dat ook door, zo blijkt uit de interviews. Sandro zegt op een gegeven moment tegen een van hen dat hij haar niet gaat doden, maar dat hij wel gaat schieten. Hij schiet in de vloer en zegt tegen haar dat ze op de grond moet bijven liggen.

Ondertussen schiet de politie de gijzelnemer niet dood, terwijl ze daar volop gelegenheid voor hebben, bijvoorbeeld als Sandro zijn hoofd en arm met revolver uit het raam steekt. Naar verluidt hebben hogere machten echter besloten dat rondspattende hersenmassa in een nette buurt en live op televisie niet goed over zal komen.

Als Sandro tot verrassing van de politie na uren besluit om met een gijzelaar uit te stappen, springt een politieagent naar voren en schiet alsnog, naar beweerd wordt tegen de orders in. Hij raakt de gijzelaar in het gezicht en mist de gijzelnemer. Volgens de officiële versie schiet Sandro in een reactie drie keer in de rug van de gijzelaar. Deze overleeft het niet.

In de arrestantenwagen wordt Sandro gewurgd dor de politie. De politie beweert dat Sandro zeer geagiteerd was en gekalmeerd moest worden door hem bewusteloos te maken. Enkele agenten worden aangeklaagd, maar door een jury vrij gesproken.

De documentaire laat op indringende wijze zien, dat straatkinderen in Brazilië en vele Braziliaanse misdadigers (opgegroeide straatkinderen) komen uit armoede en gebroken gezinnen. Het erbarmelijke gevangeniswezen in Brazilië, dat ook in de film langs komt, helpt de situatie slechts verergeren.

Sandro blijkt een mens van vlees en bloed, die heel graag anders wilde, zoals blijkt als hij een tijdje bij een oudere dame inwoont en dolgelukkig is met het feit dat hij een eigen plekje heeft. Deze wereld geeft de marginalen, zoals ze in Brazilië genoemd worden, echter bitter weinig kansen en negeert ze, zoals de documentaire pijnlijk duidelijk maakt.

Een film die je bij blijft en tot diep nadenken stemt.

Meer Braziliaanse cinema | Meer Brazilië

Written by Bert Ernste

december 6th, 2013 at 8:19 am

Braziliaanse cinema: Capitães da areia | Kapiteins van het zand

leave a comment

Foto rennende straatjongensDe film Capitães da areia (Kapiteins van het zand) (2011) van Cecília Amado vertelt het verhaal van een groep straatjongens in Salvador de Bahía in de jaren dertig van vorige eeuw. De film is gebaseerd op het gelijknamige boek van Jorge Amado, de grootvader van de regisseur. ‘Kapiteins’ refereert waarschijnlijk aan de titel coronel (kolonel), die veel grootgrondbezitters in Brazilië al dan niet terecht gebruikten.

Toen het boek Capitães da areia in 1937 verscheen, viel dat niet in goede aarde bij de toenmalige, autoritaire regering van Getúlio Vargas, die meende dat het boek een communistische boodschap had. De eerste editie werd in beslag genomen en deels publiekelijk verbrand in Bahía. Inderdaad was Jorge Amado communist en het boek kaart het lot van straatkinderen aan, maar in de film is de communistische boodschap ver te zoeken. Meer boeken Brazilië

De film laat de groep straatkinderen zien als een sympathieke vriendengroep onder leiding van Pedro Bala. ‘O professor’ is de intellectueel van het gezelschap, die kan lezen en (hoe stereotiep) een bril heeft. ‘Sem perna’ (‘Zonder been’) loopt wat mank. De groep leeft van straatroven en inbraken.

Regisseur Cecília Amado heeft gekozen voor een wat gestileerde manier van filmen. Regelmatig staat het beeld even stil, bijvoorbeeld tijdens de traditionele capoeira, de van de slaven afkomstige vechtdans. In de fotografie wordt veel gebruik gemaakt van het prachtige zonlicht in Bahía, waarmee de film (onbedoeld?) een erg zonnig beeld van het leven op straat schept. Zonnig ook in de zin dat het meer om een prettige vriendengroep lijkt te gaan dan om een sociaal achtergestelde groep straatkinderen, zoals we die inmiddels kennen uit vele realistische films, die de kijker enigszins murw achterlaten.

De jongens (later voegt zich een meisje bij de groep) zijn overwegend vrolijk en opgewekt en lijken nauwelijks zorgen te hebben, afgezien van een conflict met een andere groep. Die ruzie leidt tot een confrontatie, die sterk doet denken aan de West Side Story, die andere film waarin geweld tussen jeugdbendes geromantiseerd en gestileerd wordt.

De film laat de capitães da areia zelfs zien aan boord van het visserschip van een oudere vriend. Ze liggen en hangen aan boord als ware het een pleziertochtje en dat is het blijkbaar ook. Het is ze natuurlijk gegund, maar je wilt bijna straatjongen in Bahía worden na het zien van deze film, zo gezellig lijkt het (meestal).

Waar de film speelt in de jaren dertig van vorige eeuw, zou je kunnen betogen dat de straatkinderen van toen een minder somber bestaan hadden dan vandaag de dag, nu verdovende middelen en met name crack hun tol eisen onder daklozen.

Toch bleef ik, net als mijn Braziliaanse filmvrienden na deze film zitten met het gevoel dat we een gesteriliseerd beeld van de sociale werkelijkheid van straatkinderen hadden gezien. De acteurs zijn sympathiek, eigenlijk te sympathiek en vriendelijk voor hun rol. Ze lijken meer op middelbare scholieren van gegoede ouders dan straatjongens. Sommige dialogen in de film zijn nogal houterig. Het werken met amateurs als acteur is sympathiek en kan leiden tot natuurlijk spel, maar in deze film werkt het vaak niet goed. Kortom: Capitães da areia was een tegenvaller.

Meer Braziliaanse cinema | Meer Brazilië

Written by Bert Ernste

april 6th, 2012 at 2:27 pm