Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

São Miguel – Azoren (Portugal) 2014

De Azoren (in het Portugees: Açores) zijn een eilandengroep in de Atlantische oceaan, behorende bij Portugal. Op de foto het eiland São Miguel, waar de hoofdstad is van de Azoren: Ponta Delgada.

Toen de Nederlandse televisie nog maar twee netten had, hoorde ik met enige regelmaat van de Azoren in het weerbericht. Het leek wel of daar altijd hogedrukgebieden lagen die het weer in Nederland beïnvloedden. Vandaag de dag worden de Azoren zelden meer genoemd.

Grappig detail: het televisieweerbericht van toen werd weergeven op een whiteboard met kaart, waarop de weerman de ontwikkelingen met een lippenstift aantekende. Een krijtje kraste te veel en dat deed pijn aan de oren.

Het Nederlandse weerbericht in de journaals van RTL4 en van de NOS is lang. Veel te lang. Een hele tijd gaat naar het vertellen hoe het weer die dag geweest is (wisten we al), naar foto’s van kijkers (wie zet het journaal aan om kiekjes van onbekenden te kijken?) en dan volgt eindelijk, eindelijk de voorspelling voor de volgende dag en daarna. Interessant trouwens dat ze elkaar daarbij nadoen.

Voor wie in het midden van het land woont, is er nog een probleem. Menige voorspelling vertelt hoe het weer in het noorden en het zuiden zal zijn, of in het westen en in het oosten, maar waar Utrecht en omgeving dan bij horen blijft meestal ongewis.

In Brazilië, 228 keer zo groot als Nederland, is het weerbericht van de televisiejournaals een stuk korter. Per groep van deelstaten (Noord, Noordoost, Centrumwest, Zuidoost, Zuid) wordt zeer beknopt gezegd wat voor weer het wordt, waarbij het accent ligt op de hoofdsteden. Elk van deze groepen deelstaten is nog steeds vele malen groter dan Nederland. Het Braziliaanse weerbericht is véél te kort voor zulke uitgestrekte gebieden. Je hebt er weinig aan, zeker als je buiten de hoofdsteden bent.

Het weerbericht in televisiejournaals heeft daarmee meer iets van een ritueel, waarvan men – blijkbaar overal ter wereld – vindt dat het bij het nieuws hoort. Geschiedenis van het weerbericht.

Meer mediacommentaren | Meer Brazilië

Onlangs keek ik een aantal afleveringen van M*A*S*H, een komisch-ironische serie (1972-’83) over de Koreaanse oorlog (1950-’53) (waar ook Nederland aan meedeed). Eerder was er een speelfilm van Robert Altman met dezelfde naam.

Dank zij het feit dat ik de serie van DVD keek, kon ik de lachband uitschakelen. Het was een herademing om te kunnen lachen wanneer ik dat zelf wil en niet steeds door de makers van de serie te worden aangemaand om iets leuk te vinden met ingeblikte lachsalvo’s. Blijkbaar denken televisiemakers dat we onvoldoende gevoel voor humor hebben. Er zijn ergere manieren waarop we worden gemanipuleerd, maar het voelde als een bevrijding te kunnen lachen zonder aansporing.

Meer mediacommentaren

In mijn jonge jaren had iemand al eens gezegd dat ik de boeken van P.G. Wodehouse moest lezen, want die waren geestig. Geen idee waarom ik dat toen niet heb gedaan. Nu pas, tientallen jaren later, las ik voor het eerst iets van hem: Mike and Psmith, Psmith in The City en Psmith journalist.

Inderdaad leuk, als je houdt van van ietwat ouderwetse (vóór de eerste wereldoorlog), Britse humor en (voor de twee eerstgenoemde) van cricket, want die sport speelt in Mike and Psmith en Psmith in The City een vrij grote rol. Er wordt gezegd dat Wodehouse moeilijk te vertalen is, waar ik me na lezing van genoemde boeken wel iets bij kan voorstellen. Toch is veel van zijn werk in het Nederlands verschenen.

Mike and Psmith speelt op een Britse kostschool, waar sport en ondeugendheid uiteraard een grote rol spelen. In Psmith in The City gaan Mike en Psmith werken bij een ouderwetse bank, waar het werken nogal meevalt, vooral als je je chef weet in te palmen. In Psmith journalist zet Psmith de boel op stelten bij een blad in New York, waar hij een nieuwe, geëngageerde journalistieke formule wil introduceren. Ouderwetse boekjes dus, maar voor de liefhebbers nog steeds leuk.

In andere boeken van Wodehouse zijn de hoofdfiguren de rijke nietsnut Bertie Wooster en zijn butler Jeeves en in weer andere de bewoners van Blandings Castle, Lord Emsworth, diens zuster en het personeel, alsmede een prijsvarken.

Over Blandings Castle gaat een recente televisieserie gebaseerd op werken van Wodehouse: Blandings. Ik heb hem niet gezien, maar volgens The Guardian is het moeilijk om de humor van Wodehouse naar film en televisie te vertalen. In de jaren dertig van vorige eeuw zou men daar al mee geworsteld hebben.

Nederland kent een P.G. Wodehouse Society, naar eigen zeggen de eerste van zijn soort in de wereld. Veel boeken van Wodehouse zijn gratis te downloaden (Engelse versie).

Aanvulling 24 januari 2013: Er zijn ook enkele recente vertalingen (boeken en luisterboeken) van Wodehouse te vinden op dit adres.

In Nederland lopen discussies over journalistieke mores volgens een vast patroon. Er wordt een misstand in de journalistiek geconstateerd, bijvoorbeeld het interviewen van een minderjarige overlevende van een vliegramp of het inhoudsloze van ‘afzeikjournalistiek’ en vervolgens probeert iemand iets te bedenken om zo’n misstand te bestrijden.

Voor rampenjournalistiek is al herhaaldelijk opgeroepen om te komen tot een gedragscode. Vanwege ‘afzeikjournalistiek’ deed Naema Tahir in het programma Buitenhof het voorstel om te komen tot een vorm van toezicht en Hans Roodenburg pleitte voor een boycot.

Dergelijke voorstellen leidden vrijwel altijd tot ongenuanceerde pavlovreacties van mediamensen en anderen: “censuur!”, “persbreidel!” of bijvoorbeeld “Fatsoenskloof? Afzeik-tv? Accepteer dat treiteren vorm van journalistiek is”. Pardon?

Dergelijke defensieve reacties staan een serieuze discussie over kwaliteitscriteria in de journalistiek in de weg. Wat maakt journalisten zo verschillend van -zeg- artsen, advocaten, financiële tussenpersonen, bankiers, of mensen in het onderwijs, waarvan vrijwel iedereen vindt dat die gecertificeerd en gediplomeerd moeten zijn, onder een toezichthoudend orgaan moeten vallen en zich aan duidelijke gedragscodes moeten houden?

Natuurlijk, aan elke vorm van toezicht / gedragscode / certificering zitten haken en ogen. Dat geldt zeker ook op het terrein van de media, die een hoge mate van onafhankelijkheid en kritisch gehalte dienen te hebben.

Genoemde pavlovreacties slaan echter elke discussie over toezicht / gedragscode / certificering van de (serieuze) journalistiek dood, nog voordat er iets is uitgewerkt. Dat heeft tot gevolg dat de misstanden in de media, en de non-journalistiek waar we nu vaak mee te maken hebben blijven voortbestaan. Door bijna alles in de media onder de noemer van journalistieke vrijheid te brengen verpesten de beunhazen het voor de echte professionals en krijgt de burger steeds minder respect voor ‘de’ journalistiek.

Het zou goed zijn om eerst eens naar een goed uitgewerkt voorstel voor toezicht / gedragscode / certificering van de kwaliteitspers te kijken, alvorens “censuur!” en “persbreidel” te roepen. Bestudeer zo’n voorstel, inventariseer de voor- en nadelen (zullen er zijn) van een professioneel ingekaderde journalistiek, weeg die af tegen de grote nadelen en voordelen (zijn er ook?) van een niet ingekaderde en veel te breed gedefinieerde journalistiek met de uitwassen, zoals we nu hebben. Oordeel dan pas en niet op voorhand.

Een serieus beroep als journalist verdient een steviger basis dan “wij journalisten weten wel wat we doen”. We zien het dagelijks: dat valt vies tegen.

Zie ook De absurde mediacratie verklaard.

Meer mediacommentaren

Een koninklijk huwelijk in het Verenigd Koninkrijk en koninginnedag in Nederland. Het was twee dagen feest. De televisieverslaggevers deden opgewekt verslag. “Iedereen was in feeststemming”, zo meldden ze zonder uitzondering. Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur deed er op RTV Utrecht nog een schepje bovenop en beweerde dat iedereen het op koninginnedag leuk vindt met zo’n oranje kroon op te lopen. Nou, nee.

Rond grote evenementen gaat de Nederlandse televisie over in de stand ‘massawaan’. Het is een groot evenement en dat moet als het even kan nog groter gepraat worden. Als er belangrijke voetbalwedstrijden zijn, zie je hetzelfde mechanisme. “Er zijn zestien miljoen bondscoaches in Nederland”, hoor je dan om de haverklap.

Enig enthousiasme rond grote evenementen is prima, iedereen is zijn feest gegund, maar probeer niet de talloze mensen die er niets aan vinden, in te lijven door net te doen of iederéén opgewonden is. Dat is een nare vorm van groepsdwang. Je moet meedoen, je moet het leuk vinden, je moet gezellig doen.

Verslaggevers, ruil de journalistieke pet bij grote evenementen niet voor een feesthoed en besef dat heel veel mensen niet houden van de koninginnedagfeesten, dat talloze mensen het Britse koninklijk huwelijk gestolen kan worden en dat hele volksstammen niet houden van voetbal. Laat staan dat we allemaal ‘bondscoach’ zijn en een mening hebben over de opstelling van Jan, Piet of Klaas.

Meer mediacommentaren

Ons huis heeft een schotelantenne. Daar zitten ruim dertig gratis kanalen op. Dat is aardig wat, denk je dan. Ga je ze lekker langs zappen, dan valt de oogst voor de gemiddelde burger toch erg tegen.

Op een aantal kanalen vind je veilingen voor vee (Canal do Boi, Kanaal van het Rund bijvoorbeeld) en nieuws over de landbouw, de hele dag door.

Ook zijn er diverse religieuze kanalen. Een katholieke, waar zachtaardige paters over de bijbel vertellen en een aantal evangelische. Die laatste tonen vaak wonderlijke genezingen door handoplegging, waarna de aanwezigen bijna in katzwijm vallen.

Dan zijn er verschillende kanalen van de overheid. In de wandeling worden die stations banenmachines genoemd (cabides de emprego, letterlijk: kleerhangers voor baantjes), want echt serieuze televisie is het meestal niet. Je ziet er de vergaderingen van het hoogste hof van justitie, de senaat en de kamer van afgevaardigden. Tussendoor laten die zenders soms wel verrassend goede documentaires en culturele programma’s zien.

TV Brasil is een kanaal opgezet door de huidige regering. Boze tongen vinden het een propagandazender, de regering beschouwt het als een medium om het beleid uit te leggen. Echte propaganda is het niet, maar veel wijzer word je er niet van.

Over het algemeen zijn de overheidszenders saai en kijken er weinig mensen naar.

De kanalen TV Cultura en Futura zijn aardige uitzonderingen in dit pakket. Vaak goede programma’s, vooral op het educatieve en culturele vlak.

Een sportzender toont veel wedstrijden uit de Europese competitie. De commerciële zenders verdelen de Europacupwedstrijden.

Er zitten ook een aantal gewone (commerciële) zenders ‘op’ de satelliet zoals TV Globo, Bandeirantes, Rede TV en SBT. Dat zijn commerciële stations, die sterk op de grootste gemene deler mikken. Dat betekent veel oppervlakkige show- en babbelprogramma’s en weinig goede journalistiek. Programma’s als Tegenlicht, Reporter, Zembla en dergelijke vind je in Brazilië niet of nauwelijks. Ook de journaals zijn meestal erg oppervlakkig. Dat geldt zelfs voor de 24-uurs nieuwszender. Het analytisch niveau is erg laag.

De befaamde telenovelas (soapseries) zijn soms van hoge kwaliteit, maar laten wel vaak een droomwereld zien, goede uitzonderingen daargelaten.

Wie niet van nagesynchroniseerde programma’s houdt, doet er goed aan flink wat DVD’s uit Nederland mee te nemen. Niet alle DVD-spelers in Brazilië kunnen die afspelen trouwens. Of je moet betaalde kabel- of satelliettelevisie nemen.

Mei 2010

Meer Brazilië

Eind februari 2010 zag ik op het nieuws van de Braziliaanse zender Bandeirantes een item over een raket, die vanaf het Centro de Lançamento da Barreira do Inferno (Lanceercentrum van de Dam van de Hel) in Parnamarim (Rio Grande do Norte) in Brazilië was afgevuurd. Het was een kort item, maar we zagen het ding zeker drie keer de lucht in gaan. Na een vlucht van tweeëneenhalve minuut dook de raket de oceaan in, zo vermeldde het commentaar. Het Jornal da Band, zoals het journaal van Bandeirantes heet, vertelde er niet bij waar het ding voor was.

Na enig zoeken blijkt het te gaan om een training. Brazilië heeft een ruimteprogramma en wil capaciteit ontwikkelen om met veel grotere raketten satellieten in een baan om de aarde te brengen. Het ging niet om de raket zelf, dat was maar een min dingetje, maar om de hele operatie en coördinatie daar omheen. Dat alles vergaten ze te vertellen daar bij Bandeirantes.

Het televisienieuws in Brazilië is veelal van slechte kwaliteit. Het ene journaal iets beter dan het andere, maar over het geheel niet best. Veel beelden worden herhaald (drie keer ging dezelfde raket omhoog), vaak is een enkele zin met een aanvulling op eerder nieuws aanleiding om het hele nieuwsitem van de vorige dag nog een keer uit te zenden. Veel items zijn slechts aan elkaar geplakte citaten, die geen relatie met elkaar hebben of onbegrijpelijk zijn voor mensen met alleen lagere school of nog minder opleiding. Daar zijn er in Brazilië heel erg veel van. Helder nieuws is daar extra belangrijk.

Februari 2010

Meer mediacommentaren

Radio Nederland Wereldomroep, meestal kortweg Wereldomroep genoemd, heeft volgens het jaarverslag drie taken:
– het informeren van Nederlandstaligen in het buitenland
– het voorzien in onafhankelijke informatie in landen met een informatieachterstand
– het verspreiden van een realistisch beeld van Nederland in het buitenland

Ook toen ik nog bij de Wereldomroep werkte, vroeg ik mij al af waarom de Nederlandse overheid Nederlanders in het buitenland naloopt met radio-, en tegenwoordig ook televisieprogramma’s. Dat kost miljoenen. Waarom zouden vakantiegangers niet een paar weken zonder radionieuws uit Nederland kunnen? Dat geldt zeker nu bijna iedereen met een mobieltje op reis gaat en je bijna overal internetcafé’s kunt vinden. Maar los daarvan: wat is er mis met een paar weken niets uit Nederland horen?

Wie langer reist dan een paar weken wil misschien weten wat er in Nederland speelt, maar ook dan geldt dat je dank zij de moderne communicatiemiddelen niet meer afhankelijk bent van radio of televisie vanuit Nederland. De zogenoemde expats, die door een bedrijf zijn uitgestuurd, beschikken meestal over een uitstekende ondersteuning, dus die hebben de Wereldomroep al helemaal niet nodig. Blijven over de ‘gewone’ emigranten, die niet over die ondersteuning beschikken.

De klemmende vraag blijft evenwel waarom de Nederlandse overheid miljoenen uitgeeft om hen radio- en televisie in het Nederlands te bieden. Die emigranten hebben toch zelf gekozen voor emigreren? Ze kunnen toch zelf beslissen of ze zich abonneren op Nederlandse bladen, of internet nemen om Nederlands wel en wee te volgen? Er is dus geen enkele goede reden te bedenken waarom de Nederlandse overheid in deze tijd miljoenen besteedt aan Nederlandstalige uitzendingen in het buitenland. Deze doelgroep heeft het niet nodig. Verspilling dus.

Ondertussen bestaan er in heel veel landen geen kwalitatief goede, onafhankelijke, kritische media. De doelstelling ‘het voorzien in onafhankelijke informatie in landen met een informatieachterstand’ van de Wereldomroep is daarom uiterst relevant. Het is niet meer dan logisch om de Nederlandstalige uitzendingen van de Wereldomroep zo snel mogelijk te stoppen en het vrijkomende geld te besteden aan die onafhankelijke informatievoorziening gericht op landen, waar dat zinvol is.

Overigens moeten er dan om die doelstelling goed uit te voeren twee dingen gebeuren bij de Wereldomroep: de kwaliteit moet omhoog en de doelstelling ‘verspreiden van een realistisch beeld van Nederland in het buitenland’ moet van tafel. Een overheid, die zich daar mee bezig houdt, bedrijft propaganda.

Februari 2010

Meer mediacommentaren