Brazilië, West-Papua, media en meer
Utrecht 2014
Groot op de ruiten van dit pand: “Geen gezeik, iedereen rijk”.
De slogan komt van De Tegenpartij. Weet u nog? Dat was de politieke partij van F. Jacobse en Tedje van Es. Het ging om een creatie van Kees van Kooten en Wim de Bie.
Het pand op de foto is een “Ontmoetingsplek voor ideeën en wensen van buurtbewoners en kunstenaars”, zo staat bovenaan op de linker ruit.
Utrecht 2014
Het is zomer! Hier een groep kinderen in het Merwedekanaal nabij de Mandelabrug in Utrecht.
Ik verbaas mij wel over de hype in de media als het eenmaal warm wordt. Items op het tv-journaal met strandinterviews en verhalen over hitteplannen met interviews met deskundigen, die aanraden om veel water te drinken. Duh!
Trouwens die strandinterviews zijn helemaal geen interviews, want ze zijn volstrekt nietszeggend. Zo van: “lekker toch?!” en meer van dat soort diepe gedachten. Ieder is zijn of haar plezier gegund, maar bespaar ons dit soort prietpraat tussen het nieuws uit Gaza en neerstortende vliegtuigen.
Het Nederlandse weerbericht in de journaals van RTL4 en van de NOS is lang. Veel te lang. Een hele tijd gaat naar het vertellen hoe het weer die dag geweest is (wisten we al), naar foto’s van kijkers (wie zet het journaal aan om kiekjes van onbekenden te kijken?) en dan volgt eindelijk, eindelijk de voorspelling voor de volgende dag en daarna. Interessant trouwens dat ze elkaar daarbij nadoen.
Voor wie in het midden van het land woont, is er nog een probleem. Menige voorspelling vertelt hoe het weer in het noorden en het zuiden zal zijn, of in het westen en in het oosten, maar waar Utrecht en omgeving dan bij horen blijft meestal ongewis.
In Brazilië, 228 keer zo groot als Nederland, is het weerbericht van de televisiejournaals een stuk korter. Per groep van deelstaten (Noord, Noordoost, Centrumwest, Zuidoost, Zuid) wordt zeer beknopt gezegd wat voor weer het wordt, waarbij het accent ligt op de hoofdsteden. Elk van deze groepen deelstaten is nog steeds vele malen groter dan Nederland. Het Braziliaanse weerbericht is véél te kort voor zulke uitgestrekte gebieden. Je hebt er weinig aan, zeker als je buiten de hoofdsteden bent.
Het weerbericht in televisiejournaals heeft daarmee meer iets van een ritueel, waarvan men – blijkbaar overal ter wereld – vindt dat het bij het nieuws hoort. Geschiedenis van het weerbericht.
Onlangs keek ik een aantal afleveringen van M*A*S*H, een komisch-ironische serie (1972-’83) over de Koreaanse oorlog (1950-’53) (waar ook Nederland aan meedeed). Eerder was er een speelfilm van Robert Altman met dezelfde naam.
Dank zij het feit dat ik de serie van DVD keek, kon ik de lachband uitschakelen. Het was een herademing om te kunnen lachen wanneer ik dat zelf wil en niet steeds door de makers van de serie te worden aangemaand om iets leuk te vinden met ingeblikte lachsalvo’s. Blijkbaar denken televisiemakers dat we onvoldoende gevoel voor humor hebben. Er zijn ergere manieren waarop we worden gemanipuleerd, maar het voelde als een bevrijding te kunnen lachen zonder aansporing.
In Nederland lopen discussies over journalistieke mores volgens een vast patroon. Er wordt een misstand in de journalistiek geconstateerd, bijvoorbeeld het interviewen van een minderjarige overlevende van een vliegramp of het inhoudsloze van ‘afzeikjournalistiek’ en vervolgens probeert iemand iets te bedenken om zo’n misstand te bestrijden.
Voor rampenjournalistiek is al herhaaldelijk opgeroepen om te komen tot een gedragscode. Vanwege ‘afzeikjournalistiek’ deed Naema Tahir in het programma Buitenhof het voorstel om te komen tot een vorm van toezicht en Hans Roodenburg pleitte voor een boycot.
Dergelijke voorstellen leidden vrijwel altijd tot ongenuanceerde pavlovreacties van mediamensen en anderen: “censuur!”, “persbreidel!” of bijvoorbeeld “Fatsoenskloof? Afzeik-tv? Accepteer dat treiteren vorm van journalistiek is”. Pardon?
Dergelijke defensieve reacties staan een serieuze discussie over kwaliteitscriteria in de journalistiek in de weg. Wat maakt journalisten zo verschillend van -zeg- artsen, advocaten, financiële tussenpersonen, bankiers, of mensen in het onderwijs, waarvan vrijwel iedereen vindt dat die gecertificeerd en gediplomeerd moeten zijn, onder een toezichthoudend orgaan moeten vallen en zich aan duidelijke gedragscodes moeten houden?
Natuurlijk, aan elke vorm van toezicht / gedragscode / certificering zitten haken en ogen. Dat geldt zeker ook op het terrein van de media, die een hoge mate van onafhankelijkheid en kritisch gehalte dienen te hebben.
Genoemde pavlovreacties slaan echter elke discussie over toezicht / gedragscode / certificering van de (serieuze) journalistiek dood, nog voordat er iets is uitgewerkt. Dat heeft tot gevolg dat de misstanden in de media, en de non-journalistiek waar we nu vaak mee te maken hebben blijven voortbestaan. Door bijna alles in de media onder de noemer van journalistieke vrijheid te brengen verpesten de beunhazen het voor de echte professionals en krijgt de burger steeds minder respect voor ‘de’ journalistiek.
Het zou goed zijn om eerst eens naar een goed uitgewerkt voorstel voor toezicht / gedragscode / certificering van de kwaliteitspers te kijken, alvorens “censuur!” en “persbreidel” te roepen. Bestudeer zo’n voorstel, inventariseer de voor- en nadelen (zullen er zijn) van een professioneel ingekaderde journalistiek, weeg die af tegen de grote nadelen en voordelen (zijn er ook?) van een niet ingekaderde en veel te breed gedefinieerde journalistiek met de uitwassen, zoals we nu hebben. Oordeel dan pas en niet op voorhand.
Een serieus beroep als journalist verdient een steviger basis dan “wij journalisten weten wel wat we doen”. We zien het dagelijks: dat valt vies tegen.
Zie ook De absurde mediacratie verklaard.
Wie dacht dat een gesprek tussen medisch personeel en patiënt altijd privé is, komt bedrogen uit.
Naar nu blijkt neemt de televisieproducent Eyeworks op de spoedeisende hulp in het medisch centrum van de Vrije Universiteit (VUmc) in Amsterdam met maar liefst 35 op afstand te bedienen camera’s patiënten en medisch personeel op. Zo mogelijk vragen ze daar vooraf toestemming voor, maar ook als ze die toestemming niet hebben, gaan ze toch filmen en opnemen.
Citaat uit de gedragsregels volgens de Volkskrant:
Indien medische hulp voorgaat, wordt zo spoedig mogelijk en in het uiterste geval achteraf toestemming gevraagd.
Dus u loopt als patiënt bij de eerste hulp van het VUmc een gerede kans dat daar televisiemensen en camera’s en geluidsappartuur meekijken en -luisteren naar de medische toestanden, die u meemaakt, zonder dat u iets is gevraagd.
Zelfs als er achteraf nooit fouten worden gemaakt door de televisiemakers, als ongewenste opnames meteen vernietigd worden en nooit worden uitgezonden (de eerste fouten zijn reeds gemaakt), dan nog is het totaal onacceptabel dat er mensen en machines meeluisteren naar uw medische toestanden, zonder dat u dat weet.
Het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat het meekijken en -luisteren naar gesprekken tussen medisch personeel en patiënt uitsluitend en alleen mag na uitdrukkelijke toestemming. De microfoons en camera’s mogen helemaal niet aan staan, als die toestemming vooraf er niet is. Het idee dat er camera’s en microfoons aanwezig kunnen zijn in de behandel- en spreekkamers van het ziekenhuis, waarvan de patiënt niet kan zien of ze misschien aan staan, is op zich al onaangenaam.
Voor die vanzelfsprekendheid hebben klaarblijkelijk zowel het ziekenhuis van de Vrije Universiteit als de televisiemakers van Eyeworks een blinde vlek. De grenzen op het gebied van privacy zijn zwaar aan het schuiven.
Update 24 februari 2012: Het ziekenhuis trekt de stekker uit het programma. Overigens nog steeds niet, omdat het onethisch is dat televisiemensen, al dan niet met ingeschakelde camera’s en geluidsopnameapparatuur meeluisteren en -kijken met gesprekken tussen patiënt en medisch personeel. Ze denken daar nog steeds dat het probleem pas ontstaat bij het uitzenden. Nee dus: dat begint bij het meeluisteren en -kijken van onbevoegden.
Citaat uit de Volkskrant:
Volgens het VUmc blijkt dat de gehanteerde procedure, waarbij patiënten achteraf de beelden konden terugzien en dan alsnog konden weigeren mee te werken, niet tot het gevoel van veiligheid en zorgvuldigheid heeft geleid.
Veel journalisten weten niet om te gaan met de nieuwe tijden en nieuwe media. Eerlijk is eerlijk, bezuinigingen en internet hebben de journalistiek niet gemakkelijker gemaakt. Dat mag evenwel geen excuus zijn kwaliteitseisen maar het raam uit te gooien.
In NRC krijgt een journalist nu zelfs de ruimte om (nauwelijks beargumenteerd) te verdedigen dat ‘afzeikjournalistiek’ ook journalistiek is en dus acceptabel. Het betoog komt eigenlijk neer op: het is er, het is ook journalistiek, wen er maar aan. Kom nou. Zo kun je journalistiek zo ver oprekken dat alles er onder valt en daarmee dat alles geoorloofd is. Weg met kwaliteits- en andere criteria.
Eerder constateerde ik al dat een serieuze krant als de Volkskrant het verschil niet snapt tussen de privacy van een bekende Nederlander en die van een negenjarige (!) privépersoon, die na een groot ongeluk in het ziekenhuis ligt. Ook hier een ongefundeerd betoog, waaruit vooral blijkt dat veel journalisten hijgend en zonder na te denken achter non-nieuws aanlopen.
Journalistiek zou zich moeten beperken tot waarheidsvinding: het boven water halen van relevante feiten en inzichten, die nodig zijn om in deze wereld te functioneren en deel te nemen aan de samenleving. Hoewel politici en bekende Nederlanders wel tegen een stootje moeten kunnen, is het nauwelijks relevant om hun weerbaarheid tegen voortdurend treiteren te weten. Daar schieten we als burger niets mee op.
Kwalitatief goede journalistieke invulling geven aan genoemde waarheidsvinding is moeilijk genoeg, vermeng het niet nog eens met andere takken van sport. Voor andere mediaspecialismen kun je beter andere namen bedenken, want journalistiek zijn ze niet.
Of je moet ‘afzeikjournalistiek’ net zozeer als journalistiek beschouwen als slaan een vorm van communicatie is. Je moet het hoe dan ook niet willen.
In São Paulo kun je sinds kort Hollandse kroketten, bamischijven en andere Hollandse snacks uit de muur krijgen. Voor Brazilië een nieuw concept, dat lijkt aan te slaan. RTL Nieuws wijdde er een reportage aan. (Terzijde: op de eigen site weet RTL niet hoe je São Paulo spelt.) Het eten uit de muur is in Brazilië geïntroduceerd door Marcus Vinicius de Lima, die een aantal jaren in Nederland woonde. Meer
De export van deze Nederlandse eetcultuur zet je aan het denken. Is dit iets om als Nederlander trots op te zijn? Als een buitenlander mij vraagt wat Nederland aan moois heeft voortgebracht, zou ik eten uit de muur niet meteen een grootse Nederlandse uitvinding noemen.
Gaan de Brazilianen nu definitief mee in de ontwikkeling naar fast food, haastig en slecht (vet) eten? Niet door de Quickies, zoals de keten in Brazilië heet. Die ontwikkeling is ook in Brazilië al veel langer gaande. Fastfoodketens als McDonalds en Habib’s (Arabisch fast food) doen er goede zaken. De meeste Brazilianen geven er nog de voorkeur aan om voor de lunch even te gaan zitten, maar op de Avenida Paulista in São Paulo zie je steeds vaker mensen met een snack in de hand lopen.
Ook komt de vraag op, of eten uit de muur in São Paulo een reportage in RTL Nieuws waard was. Een leuk item kan soms wel in een nieuwsjournaal (hoewel zeker RTL Nieuws soms wel erg licht is). Gegeven het weinige nieuws dat we uit Brazilië krijgen, is het item in een journaal toch wat misplaatst. Meer iets voor een ander type programma, zou ik zeggen.
Een koninklijk huwelijk in het Verenigd Koninkrijk en koninginnedag in Nederland. Het was twee dagen feest. De televisieverslaggevers deden opgewekt verslag. “Iedereen was in feeststemming”, zo meldden ze zonder uitzondering. Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur deed er op RTV Utrecht nog een schepje bovenop en beweerde dat iedereen het op koninginnedag leuk vindt met zo’n oranje kroon op te lopen. Nou, nee.
Rond grote evenementen gaat de Nederlandse televisie over in de stand ‘massawaan’. Het is een groot evenement en dat moet als het even kan nog groter gepraat worden. Als er belangrijke voetbalwedstrijden zijn, zie je hetzelfde mechanisme. “Er zijn zestien miljoen bondscoaches in Nederland”, hoor je dan om de haverklap.
Enig enthousiasme rond grote evenementen is prima, iedereen is zijn feest gegund, maar probeer niet de talloze mensen die er niets aan vinden, in te lijven door net te doen of iederéén opgewonden is. Dat is een nare vorm van groepsdwang. Je moet meedoen, je moet het leuk vinden, je moet gezellig doen.
Verslaggevers, ruil de journalistieke pet bij grote evenementen niet voor een feesthoed en besef dat heel veel mensen niet houden van de koninginnedagfeesten, dat talloze mensen het Britse koninklijk huwelijk gestolen kan worden en dat hele volksstammen niet houden van voetbal. Laat staan dat we allemaal ‘bondscoach’ zijn en een mening hebben over de opstelling van Jan, Piet of Klaas.
RTL-Nieuws zondag 17 april 2011 opent met het stappenplan voor de oplossing van de problemen met de Japanse kerncentrales na de aardbeving en tsunami. Daarna de Amstel Gold Race (een wielerwedstrijd). Vervolgens de opstand in Libië.
Pardon? Sinds wanneer is sport net zo belangrijk nieuws als het lijden en sterven van mensen?
rss