In Europa krijgen we vanzelfsprekend de geschiedenis van de tweede wereldoorlog mee vanuit Europees perspectief. Vanwege de koude oorlog zelfs vanuit een West-Europees gezichtspunt, waarbij de vele malen grotere offers van de Sovjet-Unie vaak vergeten of verkleind worden. Ook de bijdrage van troepen uit de Britse en Franse koloniën worden vaak verdonkeremaand, al komt daar wel meer aandacht voor. Ooit bezocht ik een klein dorp in Kenia, waar ik in een hutje een oude Keniaan ontmoette, die nog steeds trots was op zijn aandeel in de strijd aan de kant van de geallieerden. Op een plankje stond een foto van hem, fier in zijn uniform.
Ook Brazilië deed uiteindelijk aan geallieerde zijde mee aan de tweede wereldoorlog. Aanvankelijk lag de sympathie van de Braziliaanse regering onder Getúlio Vargas aan de kant van Duitsland. Duitsland was een belangrijke handelspartner en president Vargas voerde een regime dat leek op dat van het Italië van Mussolini.
In 1942 koos Brazilië onder druk van de Verenigde Staten voor de kant van de geallieerden. Brazilië voerde dienstplicht in om rubber te tappen in het Amazonegebied. Rubber was van groot belang voor de oorlogsinspanning. Veel van die dienstplichtige rubbertappers (soldados da borracha, soldaten van het rubber) kwamen om. De Braziliaanse marine patrouilleerde in de Atlantische Oceaan en in 1944 stuurde Brazilië een 25.000 man sterke troepenmacht naar Europa om deel te nemen aan de invasie van Italië, de Força Expedicionária Brasileira (FEB, Braziliaanse Expeditiemacht).
Ondertussen was er ook een grote gemeenschap van Duitse immigranten in Brazilië, waarvan velen sympathie koesterden voor Hitler. Daarover gaat de historische roman Alarm! van Roberto Muylaert. Het boek verhaalt over een immigrant uit de Duitse gemeenschap in Blumenau in de deelstaat Santa Catarina. Daar was zeventig procent van de Duitse immigranten op de hand van Hitler. Werner Hoodhart neemt dienst bij de Duitse Kriegsmarine en wordt geplaatst bij de onderzeedienst, die vanuit het Franse St. Nazaire, waar een grote U-bootbunker (de ‘garage’ zoals Hoodhart hem noemt), de Atlantische oceaan onveilig maakt.
Als Hoodhart met zijn U-199 een opdracht krijgt om langs de Braziliaanse kust koopvaarders op weg om de geallieerden te bevoorraden aan te vallen, komt hij op het idee om aan land te gaan in Praia Grande in de deelstaat São Paulo. Omdat inmiddels de opdracht luidt om ook Braziliaanse koopvaarders aan te vallen krijgt Hoodhart loyaliteitsproblemen. Het kelderen van Braziliaanse schepen gaat hem te ver. Hij keert daarom niet terug aan boord van zijn onderzeeër.
Alarm! verhaalt over de benauwde omstandigheden aan boord van een onderzeeër, de stank van urine en ontlasting, als lang onder water gevaren moet worden en het zuurstofgehalte steeds verder afneemt. De spanning is te snijden als er om de duikboot heen dieptebommen vallen. Ook vertelt het boek over aanvallen in het zicht van de haven van New York, waar aanvankelijk geen moeite wordt gedaan om te verduisteren, zodat de uitvarende koopvaardijschepen goed afsteken tegen de lichten van de stad, wat het werk van de bemanning een stuk gemakkelijker maakt. De Amerikanen sloegen Britse waarschuwingen over de dreiging van de duikboten arrogant in de wind.
Verder gaat het boek over de belevenissen van Hoodhart zowel aan boord als in het Brazilië van toen, nadat hij zijn boot verlaten heeft en zoekt naar een nieuwe rol. Hij ontmoet een Duitse spionne, die in het presidentiële paleis in Rio de Janeiro werkt en besluit uiteindelijk om met haar hulp toch terug te keren naar de U-199. Hoe het afloopt, zal ik u natuurlijk niet vertellen.
De Braziliaanse troepen die naar Europa werden gestuurd om mee te vechten met de geallieerden waren, zo valt in Alarm! te lezen, gekleed in slappe stoffen hoofddeksels met oorflappen zoals ook de straatvegers in Brazilië gebruikten. Hun schoenen hadden papieren zolen die niet lang zouden meegaan in de Europese sneeuw, zodat de Amerikanen de Brazilianen van helmen en legerschoenen moesten voorzien. Ook kregen ze Amerikaanse uniformen, want het groen van de Brazilianen leek te veel op dat van de Duitsers.
Kortom: Alarm! is een boek met een persoonlijk verhaal over gedeelde loyaliteiten en historische details over de rol van Brazilië in de tweede wereldoorlog. Spannend en interessant. In het Engels en Portugees verkrijgbaar.
A estrada 47 (Road 47) is een speelfilm uit 2013 over een groep Braziliaanse soldaten tijdens de invasie van Italië. Ik vond het geen geweldige film, maar voor geïnteresseerden in het onderwerp wellicht de moeite waard. Ik zag hem op Netflix. Trailer:
Utrecht 2018
rss