Bert Ernste – Utrecht | São Paulo • weblog

Brazilië, West-Papua, media en meer

Archive for the ‘woII’ tag

Huize Slingevliet

leave a comment

Foto van Huize Slingevliet

Doetinchem (Achterhoek) Gelderland, jaren 1930 – ’40

Huize Slingevliet stond al eens op dit weblog, omdat mijn grootouders er een aantal jaren woonden met hun kinderen en mijn overgrootmoeder.

In Kronyck, het blad van de Historische Vereniging Deutekom verscheen onlangs een interessant artikel over de geschiedenis van deze woning. Hieronder het deel over mijn familie.

Slingevliet, van patriciërswoning tot bedrijfsverzamelgebouw
door Jaco te Hennepe

verschenen in Kronyck 183 (fragment)

In het voorjaar van 1933 staat Slingevliet, dat nog steeds eigendom is van een nazaat van de weduwe Bruijel, in zijn geheel te huur. Huize Slingevliet wordt in diverse landelijke kranten aangeprezen als ‘uitnemend geschikt voor familiepension’. Het is de familie Ernste-Glazener, bestaande uit ‘luitenant ter zee der 1e klasse’ Albert Emil Ernste, zijn vrouw en röntgenassistente Catharina Ernste-Glazener, haar moeder Cornelie Glazener-de Munnick en hun zonen Addy en Thom, die bij Slingevliet aanlegt. Ze zijn vanaf 1931 in etappes vanuit Nederlands-Indië, waar hun wortels liggen, naar Nederland gekomen en raken bij toeval in Doetinchem verzeild. (Tekst loopt door onder de foto.)

Foto’s van het echtpaar Ernste-Glazener

In januari ’33 heeft Hitler in Duitsland de macht gegrepen en verlaat het land in de eerste helft van dat jaar samen met Italië de Volkenbond. Dat maakt mensen nerveus, ook in Doetinchem. De komst naar Slingevliet van een ervaren militair is een kans die burgemeester Duval Slothouwer met beide handen aangrijpt. Amper vier maanden hier, wordt de vanwege een hartkwaal gepensioneerde Ernste ‘belast met de de voorbereidende organisatorische werkzaamheden’ om in Doetinchem een luchtbeschermingsdienst op te zetten. [14] Als hoofd van deze dienst zal Ernste tot eind juli 1940 aanblijven.

Ernste loopt zich het vuur uit de sloffen. Hij organiseert de dienst, laat regelmatig oefeningen houden, spreekt in de hele Achterhoek op voorlichtingsbijeenkomsten over het gebruik en het gevaar van strijdgassen, over de risico’s van bombardementen en welke voorzorgsmaatregelen je als burger kunt nemen om de gevolgen ervan voor jezelf en je gezin te verkleinen. Hij krijgt ook teleurstellingen te verwerken, bijvoorbeeld in de vorm van wegens bezuinigingen afgelaste oefeningen. Daarnaast is er sprake van scepsis onder de bevolking, zo blijkt als er in het voorjaar van ’34 kort na een demonstratie van het gebruik van gasmaskers, een verduisteringsoefening wordt gehouden. Niet iedereen gaat daar heel serieus mee om. (Tekst loopt door onder de foto.)

Krantenfoto van paartje met gasmakers op

Onderduikers
De oorlog blijkt onafwendbaar. Albert Emil maakt alleen het begin ervan mee. Op 19 december 1940 wordt hij ’s avonds in de Hofstraat fietsend, door een hartaanval getroffen en overlijdt. Catharina, die tot dan toe in elk geval publicitair op de achtergrond is gebleven, stelt zich op haar manier tegen de naziterreur teweer; ze verschaft op Slingevliet onderduikers een veilig onderkomen. De contacten met leden van het verzet, die ook de benodigde extra voedselbonnen verzorgen, heeft haar zoon Thom.

De eerste van in totaal negen onderduikers arriveren aan het begin van 1941. Door de ligging van het huis en de door de beplanting en een gracht afgeschermde tuin, kunnen de onderduikers ook veilig naar buiten. In oktober ’43 klopt een ondanks alle voorzorgen wantrouwig geworden lokale NSB’er op de voordeur van Slingevliet.

Buurman Luesink is getuige van het voorval: “Mevrouw Ernste stond hem daar koelbloedig te woord. De onderduikers zag ik aan de achterkant de tuin invluchten. Daar was een soort schuilkelder verstopt tussen de struiken.” [15] Door de tegenwoordigheid van geest van tante Toos, zoals de kinderen onder de onderduikers haar noemen, kunnen ze allemaal veilig naar nieuwe locaties vertrekken. In januari ’44 claimen de Duitsers, die dringend ruimte nodig hebben, Slingevliet en is ook de familie gedwongen het huis te verlaten. Tot het einde van de oorlog wonen ze in een noodkeet nabij het bruggetje in de Slingelaan. Het huis zelf wordt gebruikt door de Hitlerjugend en dient als onderkomen voor Duitse soldaten.

Na de bevrijding gaat de familie terug naar Slingevliet. Catharina wordt politiek actief en komt als tweede op de kandidatenlijst van de Partij van de Vrijheid in de gemeenteraad van Doetinchem. Nadat in 1948 haar moeder Cornelie is overleden verhuist ze naar Den Haag. De Yad Vashem erkenning Righteous Among the Nations (Rechtvaardige onder de Volken) voor haar hulp aan joodse onderduikers krijgt ze helaas pas na haar dood in 1976. Deze eretitel wordt haar op 13 september 1979 -als eerste in Doetinchem- door Israel toegekend. [16]

Noten:
[14] De Graafschap-Bode, 31 januari 1934 (delpher.nl)
[15] W.H. Luesink, Mijn belevenissen over de periode mei 1940 mei 1945 van 11 tot 16 jaar beleefd in Doetinchem, Bibliotheek ECAL, Maga 1522 (handgeschreven).
[16] righteous.yadvashem.org/.

Written by Bert Ernste

juni 28th, 2022 at 5:24 am

Indië herdenking 2021

one comment

Foto van exvoto voor behouden terugkeer uit Indonesië

Foto van MajellakerkUtrecht 2021

Bovenstaande exvoto zag ik in de Majellakerk in Utrecht.

Na de tweede wereldoorlog, waarin Nederlands Indië door Japan werd bezet, brandde de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd los. Nederland stuurde militairen en voerde een koloniale oorlog tijdens twee zogenoemde politionele acties.

Vandaag staat Nederland stil bij het einde van de tweede wereldoorlog in Nederlands Indië op 15 augustus 1945, toen Japan capituleerde:

Op 15 augustus staan we stil bij het einde van de Tweede Wereldoorlog voor het Koninkrijk der Nederlanden en herdenken we alle slachtoffers van de oorlog tegen Japan en de Japanse bezetting van Nederlands-Indië. De oorlogservaringen en de grootschalige ontheemding die volgde werken door tot op de dag van vandaag bij inmiddels 2 miljoen Nederlanders met een Indisch oorlogsverhaal in de familie en ook in onze samenleving als geheel.

NRC Handelsblad publiceerde een mooie serie portretten van mensen, die in die woelige tijd naar Nederland kwamen. Warm aanbevolen.

Screenshot van NRC Over Indië

Krijgsgevangen

5 comments

(Edit 10 maart 2024: tekst op diverse punten gecorrigeerd)

Groepsfoto van krijgsgevangen officieren

Tekst achterkant foto: Stanislau juni ’43

Deze foto vond ik in de nalatenschap van mijn oom W.A. van Tiel (*1916 Gorinchem – †2012 Terborg). Hij was tijdens de Duitse inval in Nederland in 1940 als tweede luitenant van de landmacht gelegerd in de Achterhoek. (Zie zijn foto’s van de mobilisatie daar.) Na de capitulatie moesten Nederlandse militairen in krijgsgevangenschap. Op de foto staat mijn oom helemaal links.

Als je deze foto ziet, lijken de omstandigheden voor de officieren niet zo slecht, maar de documentaire aan het einde van deze post laat zien dat dat in ieder geval niet voor de manschappen gold.

Over het krijgsgevangenkamp Stanislau lees ik op Wikipedia:

Kamp Stanislau, ook bekend als Stalag 371, was een krijgsgevangenkamp tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het lag in Stanislau, een stad die tot 1918 deel was van Oostenrijk-Hongarije, in het interbellum onder de naam Stanisławów Pools was, in 1939 als gevolg van het Molotov-Ribbentroppact werd ingelijfd door de Sovjets en op 26 juli 1941 werd ingenomen door de nazi’s en die nu als Ivano-Frankivsk in Oekraïne ligt. Uiteindelijk zou het kamp van 1942 tot begin 1944 plaats bieden aan tweeduizend Nederlandse officieren die tussen 1940 en 1942 krijgsgevangen waren genomen in Nederland. Enkelen van de Nederlandse gevangenen wisten te ontsnappen uit Stanislau.

Eerst in Oflag V A
Mijn oom werd op 15 mei 1940 in Ede krijgsgevangen genomen en zat aanvankelijk in Oflag V A in Weinsberg, deelstaat Baden-Württemberg, Duitsland. Van daaruit schreef hij op 25 mei 1940 aan zijn vrouw:

Foto van achterkant briefkaart

Voor wie moeite heeft met het handschrift:

25/5/40
Henny,
Momenteel logeer ik ergens in Duitschland, temidden van bergen en puntdraad. Zoo in Netterden bij opoe, so ist es aus. Maar binnen eenige weken kom ik toch weer naar het schoone Holland, waar wel veel veranderd zal zijn. Dol ben ik op brieven uit Holland, het eenige om de tijd te verdrijven. M’n adres staat andere kant links onder, denk om vermelding 177, als ik goed heb is de brief portvrij. Schrijf eens over het fraaie Doetinchem, denk aan de censor. Vanmorgen gaan we wandelen, onder geleide, als op kostschool. Nr 177 groet je, het beste!

Foto van voorkant briefkaart

 

Zoals mijn oom schreef, verwachtte hij in 1940 snel naar Nederland te komen wat ook gebeurde. Naar ik begrijp ging mijn oom toen bij de Opbouwdienst werken.

Foto van id-kaart opbouwdienst

 

Terug in gevangenschap
In 1942 werden de militairen echter opnieuw in krijgsgevangenschap gevoerd, zoals in de bekendmaking hieronder wordt aangekondigd. Toen zal hij naar kamp Oflag XIII B zijn gebracht en later naar Stanislau (Stalag 371).

Foto van kant 1 bekendmaking

Foto van kant 2 bekendmaking

Het krijgsgevangene-identiteitsplaatje van mijn oom:

Foto van identiteitsplaatje

Zijn Personalkarte:

Foto van persoonskaart van gevangene

 

Toen het rode Leger oprukte werden de Nederlanders begin 1944 geëvacueerd naar Oflag 67 Neubrandenburg waar hij uiteindelijk werd bevrijd.

Na de oorlog diende mijn oom onder meer in Nederlands Indië. Hij was achteraf kritisch op het Nederlandse optreden daar.

Noot 10 maart 2024: fouten (verwarring over kampen en volgorde) hersteld en links toegevoegd. Met dank aan Eric (zie reacties) en excuses voor de trage overname van de correcties.

Documentaire over Nederlandse militairen in krijgsgevangenschap:

Oorlog 1914-’18

one comment

Foto van gevel met afbeeldingen uit oorlog

Foto van straat met gevel met schilderingGent (België) 2018

Boven de gedenkplaat die gisteren op dit weblog stond, staan deze muurschilderingen over de eerste wereldoorlog.

Written by Bert Ernste

mei 14th, 2021 at 5:27 am

Soldaat met moeder en kind

one comment

Foto van gevelsteen

Basel (Zwitserland) 2017

Beeld van een soldaat met in zijn hand een gasmasker en een moeder met kind. Gezien in Basel in Zwitserland. Het is in 1942 gemaakt door  de Zwitserse beeldhouwer Emil Knöll.

Written by Bert Ernste

mei 12th, 2021 at 5:28 am

Gewapende burgers: de Landstorm

one comment

Foto van standbeeld van man met geweer en spade

Rhenen (Utrecht) 2019

Op de erebegraafplaats op de Grebbeberg staat ook een beeldje van een Landstormer, gewapend met spade en geweer. De landstorm is een leger van bewapende burgers dat opgericht werd ter ondersteuning van het reguliere leger, zo lees ik op Wikipedia.

Duitse inval

one comment

Foto van monument met kruis en leeuwen

Foto van loopgraaf.Rhenen (Utrecht) 2019

Vijf dagen geleden vierden we de bevrijding van Nederland van de Duitse bezetting. Vandaag is het 81 jaar geleden dat de Duitsers Nederland binnenvielen. Vooral op de Grebbeberg bij Rhenen is heftig gevochten. Dit monument staat op de Grebbeberg bij de erebegraafplaats van de gevallenen.

De tweede foto stond eerder op dit weblog en is een replica van een loopgraaf uit die tijd.

Dodenherdenking

one comment

Foto van beeld ter nagedachtenis van gedeporteerde joden

Foto van tekstbord op sokkel standbeeldKerkyra (Corfu Town, Corfu) Griekenland 2020

De dodenherdenking in Nederland beperkt zich vaak tot de vaderlandse geschiedenis. De Duitse bezetting en de vervolging van joden, homoseksuelen, roma en sinti is natuurlijk Europese geschiedenis, zoals dit standbeeld op Corfu getuigt.

Daarnaast vielen er vele miljoenen doden onder militairen en burgers door bloedige krijgshandelingen. Niet alleen in Europa, ook in Noord-Afrika, Azië en de Pacific waren er talloze slachtoffers. Het was daadwerkelijk een wereldoorlog.

Gebogen, niet gebroken

4 comments

Foto van beschilderd houten dienblad

Foto van Rotterdam na het bombardementUtrecht 2018

Op 10 mei 1940, vandaag 80 jaar geleden, vielen de Duitsers Nederland binnen. Na vijf dagen weerstand gaf Nederland zich over.

Dit dienblad zag ik in een kringloopwinkel. Interessant is dat rechts van de vlag een tropisch landschap zichtbaar is: een verwijzing naar de Japanse bezetting van Nederlands Indië.

De tweede foto (van Wikipedia) laat het gebombardeerde Rotterdam zien. (Groter door erop te klikken)

Hieronder een beeld van in brand gestoken rubber op een plantage in Nederlands Indië (Wikipedia):

Foto van brandende rubber

De overval

2 comments

Omslag boek Reis door de nachtNog even over de Duitse bezetting.

Voor wie in of kort na de oorlog van 1940 – 1945 is geboren, is de Duitse bezetting indirect een levende herinnering. Wie in de jaren vijftig / zestig van vorige eeuw (als jongen) opgroeide, deed dat met boeken zoals bijvoorbeeld Reis door de nacht van Anne de Vries en Van Hollandse jongens in de Duitse tijd van Aart Romijn.

Een film die grote indruk op mij maakte, ook omdat mijn vader vertelde dat die over ware gebeurtenissen ging, was De overval van Bert Haanstra en Paul Rotha. De film gaat over de gedurfde bevrijding van 51 gevangenen uit de gevangenis van Leeuwarden in december 1944. Ik heb de film niet zo lang geleden op DVD opnieuw gezien en ik voelde opnieuw de spanning die ik als kind beleefde. De film doet hier en daar de werkelijkheid wel wat geweld aan, zo begrijp ik, maar het is een klassieker van de Nederlandse film.

Omslag boek De overvalLater kreeg ik het boekje van dr. Lou de Jong (van Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog) over die operatie.

De actie in Leeuwarden was trouwens niet uniek. Tijdens de Duitse bezetting van Nederland zijn er meer gewapende overvallen op gevangenissen geweest, onder meer in Assen en Rotterdam. Ook daarbij vielen geen slachtoffers. Als SS’ers verklede verzetsmensen bevrijdden bijvoorbeeld in oktober 1944 zeventien ter dood veroordeelde verzetsmensen uit de gevangenis in Rotterdam.

Onlangs verscheen De mannen van de Overval van Hessel de Walle, waarin de levensverhalen van de verzetsmensen, die deelnamen aan de bevrijdingsactie in Leeuwarden worden verteld.

Foto van boek De mannen van de overvalDe overval in Leeuwarden kon zo bekend worden doordat de deelnemers hun ervaringen op schrift stelden. Die verslagen vormden de basis voor de film, waarmee de overval in Leeuwarden zijn roem verwierf.

Hieronder een Friese documentaire over de overval, het boek en de film. Klik op CC voor ondertitels.

Voor jongeren zal het perspectief op de Duitse bezetting nu heel anders zijn dan het mijne. We laten de herdenkingen nu vergezeld gaan van grote festivals om jongeren aan te spreken, want de Duitse tijd ligt steeds verder achter ons. Zo gaat dat met geschiedenis – voor de meesten althans. Een nationaal gedragen beeld van de bevrijding is er inmiddels niet meer, zo schreef De Groene Amsterdammer.